گيلان
گيلان ايته قديمي ؤ تاريخي سامان کاسپي دریا نسا مئن ايسه ؤ تمدۊن گيلان ٚ مئن ويشتر جه ۳۰۰۰ سال قدمت دأره. مۊختلف دؤره‌ئن ٚ مئن، گيلان ٚ دۊرۊن پۊر محلي حاکم ؤ أمير ؤ کيا ؤ پيله سلسله‌ئن حۊکۊمت بۊکۊدئد. هسأ گيلان ايته جه ايران ٚ اۊستانان ؤ اۊن ٚ مرکز ني رشت ايسه.[۱][۲] گيلان ٚ نام ٚ باره پۊر نظر بدأده ؤ سربسان ٚ مئن اۊن ٚ باره گب بزئده. دهخۊدا واجه‌نامه مئن بينيویشته دره کي گيلان ٚ واجه، گيل+ان ترکيب ٚ جه چأگۊده بۊبؤسته ؤ گيل ٚ قؤم ٚ زيوش ٚ جيگا معني-أ دنه. ىۊناني‌ئن گيلکان ٚ جه، گلای ٚ نام ٚ أمرأ ىاد بۊگۊدئد ؤ پألوي زوان ٚ مئن ني گيلان ٚ واجه، گِلان بينيویشته بۊبؤسته.[۳]
| گيلان | |
|---|---|
 | |
| مرکز | رشت |
| پيلئکي | ۱۴٬۰۴۴ کیلۊمتر مربع |
| جمعيت (۱۳۹۵) | ۲٬۵۳۰٬۶۹۶ نفر |
| جمعيت ٚ تراکؤم | ۱۷۷ نفر ايته کيلۊمتر مربع مئن |
| شأرستانان ٚ تعداد | ۱۷ |
| زمات ٚ جيگا | ايران ٚ استاندارد ٚ زمات (گرينویچ+۳:۳۰) |
| تاوسساني ساعت (دي‌اس‌تي) | ايران ٚ استاندارد ٚ زمات (گرينويچ+۴:۳۰) |
| وبجيگا | گيلان ٚ اۊستانداري |
| ولي فقيه نماىنده | رسۊل فلاحتي |
| اۊستاندار | أسدالله عباسي |
| تلفؤن ٚ پيش شۊماره | ۰۱۳ |
گيلان کلسيا جه کاسپي دریا ؤ آذرباىجان ٚ جؤمۊري، خۊرخۊس ٚ جه أردبيل ٚ اۊستان، نسا جه زنجان ؤ قزوين ٚ اۊستانان ؤ خۊرتاو ٚ جه مازندران ٚ اۊستان ٚ أمرأ سامانسر دأره.[۴] گيلان پيلئکي ۱۴,۰۴۴ کيلۊمترمۊربع ؤ اۊن ٚ جمعيت ني ۱۳۹۵ شمسي سال ٚ سرايشماردن ٚ أساس ٚ سر، ۲,۵۳۰,۶۹۶ نفر بۊ.
ايران ٚ اۊستانان ٚ مئن، جمعيت ٚ نظر ٚ جه گيلان دئؤمي ايسه ؤ اۊن ٚ جمعيت ٚ تراکؤم ني ۱۷۷ نفر ايته کيلۊمترمۊربع ايسه کي ايران ٚ مئن سوؤمي ايسه.[۵] گيلان ٚ جمعيت ٚ جه، ۴۶ درصد رشت ٚ شأرستان ٚ دۊرۊن زيوده ؤ شأ گۊتن کي گيلان ٚ اي‌دۊوؤم ٚ مردۊم، رشتي ايسد.[۶] رشت، گيلان ٚ مرکز ايسه ؤ هأتؤني ايران ٚ کلسيا ؤ کاسپي دریا نسا مئن پيله‌ترين شأر ؤ ايران ٚ مئن ىازدؤمي پيله شأر ايسه. أنزلي، لاجؤن، لنگؤرۊد، هشتپر، رۊدسر، آستارا ؤ سۊماسرا ترتيب ٚ أمرأ گيلان ٚ باخي پيله شأران ايسه.
گیلان ازنظر غذا اول ایسه.
گيلان ٚ طبيعت، کۊه ؤ دامان ؤ دار ٚ جه پۊره ؤ اۊن ٚ آو ؤ هأوا ني رۊطۊبتي ؤ مۊعتدل ايسه. أ اۊستان خۊ نسا مئن ألبۊرز ٚ کۊهان ؤ کلسيا مئن کاسپي دریا-یأ خۊ دۊرۊن دأره.[۷]
گيلان ۱۳۱۶ شمسي سال ٚ مئن، ايران ٚ کيشوري تخسيمان ٚ دۊرۊن «استان یکم» ىأني أولي اۊستان نام دأشتي ؤ ۷ته شأرستان-أ شامل بؤستي؛ رشت، أنزلي، فؤمن، لاجؤن ؤ طوالش گيلان ٚ مئن ؤ أراک ؤ زنجان ٚ شأرستانان کي سابق اۊشان ٚ نام «عراق عجم» بۊ. رشت أ اۊستان ٚ مرکز بۊ[۸][۹][۱۰] ؤ گيلان أ اۊستان ٚ أصلي بخش بۊ.[۱۱] زنجان، قزوين، مأمۊنيه، ساوه، سۊلطان‌آباد (أراک)، رشت ؤ شهسوار ٚ شأران أ اۊستان ٚ شين بۊد.
گیلان دوران قبل تارئخ مئن
دچينواچينسنگ دوره
تا قبل باستان شناسان کاووشان علمی گیلان خاک مئن ، دانستن گیلان تاریخ جا محدودا بوستی به نیویشتان یونانن ، ایرانن . که او نیویشتان مئن پیشینیه ا سامون محدودا بوستی به دوهیزار تا دو هیزارو پونصد سال پیش . بژ ا صد سال مئن ، ایران باستان شناسان و هتویی خارجی باستانشناسان گیلان موختلف جیگانه واکاوی بوگودده و کلی آثار ارزش امرا و شیگفت انگیز جی گیلان ساکنان اولیه پیدا گودده. ا آثار به عونوان ایته مدرک قوی و موعتبر و موستند ، پیشینیه تارئخیه ا سامونا پور دورتر جی هو چیزی که فکر گودیدی نیشان دهه . جی همیه اشان کی دوارسیم ا اسناد نیشان دهه کی گیلان پور قبل تر جی ورود آریایین ایته تمدن و فرهنگی درخشان بداشته بو.
تارئخ دانان ، دوران قبل تاریخا بر اساس انسان فعالیتان چاگودن ازارا واسی ، به دو تا دوریه عصر سنگ و عصر فلز تقسیما کونیدی.
باستان شناسان اگر چی درباریه زندگیه آدمان گیلان سرزمین مئن قبل تاریخ شکی نداریدی ولی درباریه اون که اوشان چطوری وارد ا سرزمین ببوستیدی ، و اوشان نحویه زندگی چطوری بو جای سئوالان و پورسشان زیادی نهه.
باستان شناسان خوشان کاووشانه مئن به آثار کمی جی سنگ دوره بر بخوردیدی ویشتر لوازم پیدا ببوسته گیلان سرزمین مئن مربوط به ، به فلز دوران ( ویشتر از آهن دوران) . با همیه ا اوضاع و احوال بر اثر آثار و چیزهایی که وجود داره جا پای حضور اینسان گیلان مئنا شا جی سنگ دوران دونبالا گودن.
باستان شناسان اعتقاد داریدی عصر سنگ مئن ، دریای کاسپین نواحی جنوبی مئن ، حیوانانی چون : گاب ، گوسفند ، بز ،خوک ، آهو ، غزال ، خر وحشی ، شاق شاقی و صدف شکار بستدی بعدنان جی 1000 سال قبل علاوه بر ا حیوانان ماهیان و پرندان هم به غذای اینسان ایضافا بوستده.
جی بین باستان شناسان ایرانی - ژاپونی کشفیان شا به کشفی که دو تا محوطه مئن مربوط به 10 تا 16 هیزار سال قبل میلاد ناحیه آمارلو مئن (روستای خل وشت و اسکابن) یاد گودن.
فلز دوره
با گوذشت هیزاران سال جی سکونت ایسان سرزمین گیلان مئن ، کم کم مردمان ا ناحیه وارد عصر فلز ببوستده . آثار و شواهد زیادی از انسانهای دوران عصر فلز گیلان مئن پیدا ببوسته . ا آثار بیشتر موتعلق به آهین دوره ایسئده . ایتفاقا هه دوریه که نیشان دهه گیلانن قبل ورود آریاین به ایران فلات ، دارای فرهنگ و تمدن بالایی بون .
باستانشناسان خوشانه کاووشانه دورون ، گیلان مناطق موختلف مئن مثل : تالش ، رودبار و دیلمان مئن چیزان فراوانی مانند سفالی ظرفان انواع ظرفان سنگی و مفرغی انواع و اقسام سلاحان مانند کارد ، خنجر ، گرز و پیکان و کلی وسایل خانه و حتی سوزن کشف بوگودده. که بعضیشان ماله 2000 سال قبل میلاد ایسئده.
گیلان باستان دوران مئن
دچينواچينمادان دوران
هیزاریه دوم قبل میلاد ،قومان و قبیلانی که نواحی جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی ، با موهاجرت و تهاجم آریایی قومان مواجه ببوستده ا قومان که ایران فلات نواحیه شومالی مئن زندگی گودیدی به خاطر تغییر گودن آب و هوا و زیادا بون سرما ، و زیادا بوستن جمعیت و پیدا گودن چراگان تازه ، به طرف اطراف دریای کاسپین سرازیرا بوستده موهاجرت آریائیان به طرف گیلان و مازندران جی اوایل هیزاریه دوم قبل میلاد ، جی راه ورارود (ماوراالنهر)و قفقاز صورت بیگیته .ا موهاجرتان که با تهاجم همراه بو باعث تحولات و تغییراتی در زندگیه مردوم ا منطقه ببوسته. قاطی بستن نژادان و روی کار امون پادشاهان و حاکمان آریایی نژاد از موهمترین پیامدان ا موهاجرت بو. ایته از موضوعات موهمی که باید به اون دقت گودن ان بو که قومانی که ساحل جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی خوشانه استقلاله حفظا گودده و از اطاعت فرمان آریایی نژادان سر باز زئید. ماد قومان نخستین گروه آریایی بود که بتانستده باختر ایران مئن حکومت تشکیل بدد(701-550 پ.م) جی ا تارئخ به بعد آسیا و اونه مناطق موختلف حتی گیلان تارئخ سر گوذشت تازه ای پیدا گود . بر اساس بینیویشتان تاریخ نویسان(گزنفون ، دیودور سیسیلی و کتزیاس) مادان و قومان ساکن گیلان مئن همیشه دشمنی و جنگ بو و مادان هیچ وقت نتانستده ا قومانه زیر فرمان خودشان ببرد مادان هیچ وقت موفق نبوستده گیلان سرزمینا به خوشان قلمرو ایضافا کوند. کتاب تاریخ ایران کمبریج مئن بینیویشته نها : او بخش جی ماد سرزمین که دریای کاسپین حاشیه مئن نها ایته ناحیه قوی و موتمایز جی ایران خاکا تشکیل دهه که به ایستقلال سیاسی گرایش دیشتیدی. در زماته آرته یس ایته از مادان پادشاهان جنگ سختی بین مادان و کادوسی در گیره. مادان ا جنگ مئن شکست خورده و اوشان سرزمین تازماتی که به دست کوروش دکفه همیشه مورد تاخت و تاز کادوسیان قرار گیفتی. جی موهمترین موارد ماد دوران گیلان مئن موهاجرت قومان سکایی بو به گیلان.
هخامنشیان دوران
جی ا دوران منابع تاریخی مئن ویشتر درباریه گیلان قومان صحبت به میان بومو. ایته جی دلایل موهمه ا کار ان بو که گیلان ساکنان در به قودرت رسیدن و تشکیل هخامنشیان شاهنشاهی دست دیشتیدی و این که قومان آمارد و کادوس ا دوران گیلان سرزمین مئن قودرت زیادی بهم بزه بون.اولین حضور ساکنان گیلان هخامنشیان تارئخ سیاسی مئن ، واگرده به زمات براندازی ماد دولت.زماتی که کوروش جی طرف ماد دولت برای مذاگره بوشوبو گیلان مئن جز طرف اوشان تحریک ببو ماد دولتا سرنگونه کونه.
تاریخ نویسان باور داریدی که کوروش جی کادوس سرزمین نقشیه حمله به هگمتانه کشه و با یاری کادوس و آمارد قوم که از دوشمنان ماد بون به اویه حمله کونه. بعد از نابودی ماد کادوسان و آماردان هتویی موتحد کوروش مانیدی.
سلوکئن دوران
جی گیلان اوضاع سلوکیان دوره مئن اطلاع زیادی ننا. ولی تاریخی شواهد نیشان دهه بعد اسکند موردن ، آماردان اسکنذ کارگزارانه که قبلنان اوشانه امرا پیمان صلح دوسته بود جی ا سرزمین بیرونا گودد و خوشانه استقلاله بدست باردده . سلوکیان دوران مئن بقیه گیلان قومان هم مثل آماردان بصورت مستقل و نیمه مستقل به خوشان حیات ایدامه بداده.
اشکانئن دوران
گیلان تارئخ ا دوران مئن خیلی موبهم ایسه بخاطر نبود منبع و اطلاعات دقیق.متاسفانه به علت اختلاف شدید پارسیان با پارتبان ساسانی دوره مئن آثار مادی و معنویه ا دوره دستخوش انتقام شدید قرار بیگیته و خیلی جی اوشان نابودا بو. پارتیان دوره مئن چند تا نبرد بین آمارد و اشکانی پادشاهان رخ بدا. موهمترین رخداد ا دوره لشکر کشی فرهاد اول به اماردان سرزمین بو که چندین بار رخ بدا.آماردان بعد سه سال نبرد بالاخره شکست بخوردده و تسلیم ببوستده. و ا شکست باعث ببوسته کم کم ا قوم از هم پاشیده به . و خو نام و جایگایه گیلان مئن جی دست بده و کم کم دیلمیان اوشانه جایه بیگیفتده. به نظر ایه بعد ا حوادث قسمتانی جی گیلان خاوری به ایسم اشکور (اشک ورد)به معنای قلعه یا اشک شهر معروفا بو. ضمنا جی ا دوره بو که گیل قوم از حالت جنگل نشینی و زندگی در جنگل در بامو و خو چیرگیا ثابت بوگود . هه دوره مئن بو که مسیحیت وارد گیلان ببو.
ساسانئن دوران
ا دوره مئن اردشیر بتانسته خاندان اشکانیه ابودا کنه البته اونه سپاه مئن از قوم گیل و دیلم هم ایسابود . اردشیر خیلی از حاکمان و فرمانروایان محلیه به زور شمشیر یا مطیع بوگود یا بوکوشت . حاکم گیلان و مازندرانه ره اهمیت قائل بو ا موضوع جی نامانی که همدیگره فادادی روشنا به هناویسی گیلان او دوران مئن در امان بمانسته.و خو ارامشه ا دوریه اشوب و قتل و غارت مئن حفظا گوده. جی موهمترین تحولات ا دوره مئن به قدرت رسئن قوم گیل و دیلم ا سرزمین مئن ایسه. ا دوره مئن ویشتر از قوم گیلک و دیلم یاد به و کمتر به قومان دیگر گیلانی صحبت به میان ایه. ا دوره مئن سراسر گیلان و اونه اطرافا دیلمان یا دیلمستان دخاندیدی . نبردهای زیادی بین دیلم و ساسانن رخ بدا. بنا به گفتیه خیلی از تاریخ نویسان گیل و دیلم به غیر از یکی دوبار که از ساسانن شکست خورده و اوشانه فرمانا قبول کونده بقیه مواد خوشانه استقلالا حفظا کونده ا دوران مئن مزدکیان زیادا بستده گیلانن عدهای مزدکی ببوستده و با خاندان ساسانی موخالفت بوگودده بالاخره جنگ شدیدی در گیره و لشکر خسرو انوشیروان گیلانا گیره و خو تقسیمات کشوری مئن جا دهه .بعدنان با روی کار امون گیلِگیلان شاه ( گیل غیر از اون که ایسمی ایسه ایته نژاد واسی گیلان مئن به معنی پادشاه هم ایسه) و اونه پسر و موردن یزد گرد سوم گیلان خو استقلالا به صورت کامل به دست اوره.
گیلان ایسلامی دوران
دچينواچينعربان حمله به ایران همرأ، ساسانی شاهنشاهی جه همدیگه پاشیدا بوسته . ا مرحله مئن ایران و هتویی گیلان وارد ایته مرحلیه تازه ای جه تاریخ ببوسته . زماتی که عربان به ایران حمله بوگودده گیلان مئن خاندان گیلان شاه به فرمانروایی گیل گیلانشاه حکومت گودیدی.گیل گیلان شاه برای بیرونا گودن تازیان و دفاع جه کیشور با سپاهیان گیلی و دیلمی و تالشی و دیگر قومان که زیر فرمان اون بون به جنگ عربان بوشو.هانا واسی یزدگرد سوم رویان و طبرستانا به اون واگذار بوگود و گیل گیلان شاها - فرشوادگر شاه - نام بنا. یزدگردسوم بعد شکست نهاوند نبرد جا تهیه سپاه واسی به دعوت گیل گیلان شاه اول قصد بوگود بایه طبرستان ولی بعدنان دوچار تردید و شک ببو ، و بوشو مرو.مسلمانان قادسیه ، جلولا ، حلوان و نهاوند مئن پیروزا بون و به فگر حمله به گیلان و دیلمان دکفتده ولی گیل گیلان شاه و قومان گیل و دیلم و تالش با شجاعت و دلاوری بی مانندی برابر اوشان بئساده و حتی جه کوهان سرازیرا بستده تا اوشانه جه کیشور بیرونا کوند(پیگولوسکایا و ..:1354 ،ص156-158). ا جنگانه مئن بو که دیلمان خو پایه جی خو مرزان بیرون بنا و وارد صحنه تاریخ ایران ببو . گیل گیلان شاه به ایته روایت سال 40 ق مئن بمرده و اونه زای ، دابویه خو پئر جایه بیگیفت .
گيلان ٚ شأرستانان
دچينواچين| ردیف | شأرستان ٚ نام | شأرستان ٚ نام | شأرستان ٚ مرکز ٚ جمعيت (۱۳۹۵) | شأرستان ٚ جمعيت (۱۳۹۵) | شأرستان ٚ پيلئکي (کيلۊمتر مربع) |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | رشت ٚ شأرستان | رشت | ۶۷۹،۹۹۵ نفر | ۹۰۲،۱۱۱ نفر | ۱۰۵۵ |
| ۲ | تالش ٚ شأرستان | هشتپر | ۵۴،۱۷۸ نفر | ۲۰۰،۶۴۹ نفر | ۲۱۶۰ |
| ۳ | لاجؤن ٚ شأرستان | لاجؤن | ۱۰۱،۰۷۳ نفر | ۱۶۷،۵۴۴ نفر | ۴۰۷ |
| ۴ | رۊدسر ٚ شأرستان | رۊدسر | ۳۷،۹۹۸ نفر | ۱۴۷،۳۹۹ نفر | ۱۳۵۴ |
| ۵ | لنگؤرۊد ٚ شأرستان | لنگؤرۊد | ۷۹،۴۴۵ نفر | ۱۴۰،۶۸۶ نفر | ۴۵۸ |
| ۶ | أنزلي شأرستان | أنزلي | ۱۱۸،۵۶۴ نفر | ۱۳۹،۰۱۶ نفر | ۲۹۹ |
| ۷ | سۊماسرا شأرستان | سۊماسرا | ۴۷،۰۸۳ نفر | ۱۲۵،۰۷۴ نفر | ۵۸۸ |
| ۸ | أسسؤنه شأرستان | أسسؤنه | ۴۴،۴۹۱ نفر | ۱۰۸،۱۳۰ نفر | ۴۲۳ |
| ۹ | رۊبار ٚ شأرستان | رۊبار | ۱۰،۵۰۴ نفر | ۹۴،۷۲۰ نفر | ۲۵۱۷ |
| ۱۰ | فؤمن ٚ شأرستان | فؤمن | ۳۵،۸۴۱ نفر | ۹۲،۳۱۰ نفر | ۱۰۰۲ |
| ۱۱ | آستارا شأرستان | آستارا | ۵۱،۵۷۹ نفر | ۹۱،۲۵۷ نفر | ۴۳۰ |
| ۱۲ | رزوندي شأرستان | رزوندي | ۱۹،۵۱۹ نفر | ۶۹،۸۶۵ نفر | ۷۴۸ |
| ۱۳ | خۊمام ٚ شأرستان | خۊمام | ۲۰،۸۹۷ نفر | ۵۴،۸۶۰ نفر | ۱۶۰ |
| ۱۴ | شفت ٚ شأرستان | شفت | ۸،۱۸۴ نفر | ۵۴،۲۲۶ نفر | ۵۹۹ |
| ۱۵ | ماسال ٚ شأرستان | ماسال | ۱۷،۹۰۱ نفر | ۵۲،۶۴۹ نفر | ۴۶۵ |
| ۱۶ | سياکل ٚ شأرستان | سياکل | ۱۹،۹۲۴ نفر | ۴۶،۹۷۵ نفر | ۹۷۲ |
| ۱۷ | أملش ٚ شأرستان | أملش | ۱۵،۴۴۴ نفر | ۴۳،۲۲۵ نفر | ۴۰۷ |
برأساس ۱۳۹۹ سال ٚ کشوري تقسيمان، گيلان ۱۷ شأرستان، ۴۴ بخش، ۵۱ شأر ؤ ۱۱۰ دهستان ؤ ۲۹۰۵ ته رۊستا دأره.
گیلان ٚ شأران
دچينواچينآستارا، أحمدسرگۊراب، أسالم، أسسؤنه، اوتاقور، املش، جۊمابازار، بره‌سر، أنزلي، پره سر، تۊتکابن، جيرينديه، چابۊکسر، چۊبر، حويق، خۊشکبجار، خۊمام، ديلمؤن ، رانکۊ، رحيم‌آباد، رۊستم آباد، رشت، رزوندي، رۊبار، رۊدسر، رۊدبنه، سنگر، سیاکل، شفت، شلمؤن، سۊماسرا، فؤمن، کلأچئه، کۊجسبان، کۊمله، کياشأر، گۊراب زرمئخ، لاجؤن، لشت ٚ نشا، لنگؤرۊد، لؤشان، لوندویل، ليسار، ماسال، ماسۊله، مرجغل، مانگيل، واجارگاه، هشتپر.
گیلانˇ کوهان
دچينواچينتالش کوهان ، دورفك ،سوماموس ، شاه‌معلم (شامولوم)، آسمانکوه، لاسه سر، تروشوم ، کله قندی ، لیلا کو
گیلانˇ شاعران
دچينواچيناحمد جهان بين شالكوهي , محسن آریاپاد ،هوشنگ اقدمی، محمد بشرا ، اکبر باب خسرو ،محسن توکلی،داوود خانی خلیفه محله،محسن خورشیدی،محمد رضا خیرخواه،مرتضی ریحانی،جهانگیر سرتیپ پور ، محمد شمس معطر ، محمد شهدی لنگرودی،اباذر غلامی،میر احمد فخری نژاد،محمد فارسی،علی فروحی ، محمد کاظم کاظم پور ،افشین معشوری،مرتضی کریمی ،تیمور گرگین ،محمد امین لاهیجی،علی اکبر مرادیان،شاهرخ میرزایی،ایرج هدایتی.
گیلانˇ خانشگران
دچينواچينفریدون پوررضا ،شاپور جفرودی ،حسن جیلانی ، هوشنگ حقیقت طلب ، اصغر حیدری ،محمدحسن خورشیدی ، فرامرز دعائی ،مصطفی رحیم پور،حمید رضاپور ،بانو روح انگیز ،مظفر زارع ، سید علی زیباکناری ، امیر زیباکناری ،جواد شجاعی فرد ، لعیا شمسی(شمس) ، علیرضاشوریده ، احمد عاشورپور ، محمد عذر خواه ،منصور فانی ،ناصر مسعودی ، حسین مظفری ،علی نوری ، قاسم جبلی،حسین مهربان ، هنگامه اخون.
گیلان تمدنان
دچينواچينبر اساس باستان شناسان مطالعان ، بعضی جه اشیا پیدا ببوسته تالش مئن اوشانه تاریخ مربوط به به عصر برنز تا اخران هیزاره دوم قبل میلاد . ا اشیا شبیه آثاری ایسئده که آسیای صغیر و خانان قبل تاریخ لرستان مئن پیدا ببستئده (سرتیپ پور:1356)
باستان شناسان تالش نوقاط موختلف مئن مانند مریان ، شیرشیر و حسن زمینی مئن هم قبران زیادی پیدا گودده که مربوط به قبل تاریخ ایسه . روستای مریان غرب مئن که ایته جه موهمترین جیگان باستانیه گیلان ایسه تپه های سنگی ای وجود داره که اوشانه جیر دالان هایی چاگوده بود ا غاران دست ساز محل زیندگیه اینسانهای اولیه بون .
نواحیه کوهستانی و کوهپایه ای گیلان بخش خاوری مئن ، آثار و اشیای ارزشمندی پیدا بو که جی نظر باستان شناسان اهمیت زیادی داریدی . چون خیلی جه ا اشیا مناطق کوهستانی املشا مئن پیدا بون جه اون به عنوان هونر و تمدن املش نام بریدی.
اونقدر تمدن ا منطقه بالا بو که بعضیا تمدن قبل تاریخ ایرانا تمدن املش دخانیدی .بر اساس یافته هان داخل قبران پیدا بوسته جی املش مئن دوتا چشم بنده برنزی کتیبه دار مربوط به زین و یراق اسب پیدا بو که روی ایته جه اوشان ایسمه شاه منوا (810 - 781 پ . م )و اویته رو ایسمه شاه آرگیشتی(781-760 پ.م)دو تا جه فرمانروایان معروف دولت اورارتو - با ایته نوع جه خط میخی حک ببوسته بو.
ا منطقه مئن هم آثار و اشیای فراوانی یافت ببو . مناطقی مانند قلعه کوتی ، حسنی محله ، خرم رود ، نوروز محله و لاسولکان که اشانه مئن کاووش و حفاری ببوسته و بتانستده چیزهای با ارزشی جه عصر برنز و آهن پیدا بوکوند.که اوشانه مئن ظرفان سوفالی ، مفرغی ، سلاحان آهنی ، ظرفان شیشه ای و زینتی اشیان دوبو.
چند دهه اخیر مئن مارلیک سر زبانان دکفت آثار زیادی جه مناطق جوبن ، کلورز ، شمام ، شهران ، حلیمه جان ، استلخ جان ، رستم آباد ، رحمت آباد و امارلو پیدا بو. که خیلی جه اوشان الان زینت دهندیه موزان ایسئده . مارلیک تپیه باستانی دریه گوهر رود مئن قرار داره . که تحقیقات زیادی اونه رو انجام بیگیفت و احتمل زیاد دهیدی که اویه ارامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادان بو که اخرایه هیزاریه دوم قبل میلاد او نواحی مئن سکونت دیشتیدی .
گیلان قومان
دچينواچين
ایته از معروفترین و قدیمی ترین اقوام که به عونوانه ساکینان گیلان معروفا بستده "قوم کاسی" ایسه که جی دوتا تیریه کاس پی (کاسپی) و کاس سی (کاسی) دوروستا بوستده. اشان که قبله امون آرییائیان ایران فلات مئن ، جی آوازه و قودرت فراوانی برخوردار بون . نه فقط گیلان مئن ، بلکه اوتویی که نقشان قدیمی مشرقا مئن نشان دهه دریای کاسپین کنار ، جی محل برخورد دو تا روده کُر (کورا) و ارس تا جنوب و جنوب باختریه ا دریا زندگی گودیدی.
دانشمندانی مانند هنری فیلد ،ارنست هرتسفیلد و سر ارتور کیث بر ا باوریدی که کاسپیان هیزاریه چهارم و پنجم مئن قبل جی میلاد کیشاورز بون و کشاورزی دانشا دریا کناران کاسپین مئن و اطراف رودخانان سند ، جیحون ، سیحون ، دجله و فرات مونتشرا گودده.
قوم کاس نام ، هیتتا جی هخامنشی اسناد و کتیبه هان مئن نامو ، اما هرودوت ، تاریخ نویس باستان دوره فهرست مالیاتی ای که جی ایران تهیه بوگوده بو مئن ، ضمن شرح اوستان یازدهم ، جی کاسپیان هم نام ببرده. به نوشتیه هرودوت ، اوشان سالانه ۲۰۰ تالان(۲۶ یا ۲۷ کیلوگرم) نقره به هخامنشی دولت خراج فادادی.
هتویی بندان ۶۷ و ۶۸ کتاب هفتم تاریخ هیرودوت مئن، جی کاسیان به عونوان گروههان مسلحی که خشایارشا سپاه واسی جنگ با یونانئن مئن کومک بوگودده، یاد ببو . زمان یورش اسکندر به ایران مئن، کاسیان برابر یونانی و مقدونی سپاه موقاومت زیادی جی خودشان نیشان بداده و اسکندر نتانسته اوشانا سرکوبا کونه.
جیگانی که خوشانه ایسمه جی قوم کاسی بیگیفتیدی: به جز دریای خزر که نقشه هان جهانی مئن به دریای کاسپین معروف ایسه ، قفقاز کوه (کوه کاس) و شهرهان قزوین (کاسپین) و کاشان خوشانه ایسمه جی نام قوم کاسی بیگیفتده.
خوجیر جیگان (دئنی جیگان)
دچينواچين- تاریخی بناهان: آرامگاه دکتر محمد معین (آستانه) - لوشان تاریخی پورد (لوشان) –منطقه باستانی مارلیک (رودبار) - آرامگاه شیخ زاهد گیلانی (لاهیجان)- قلعه رودخان (فومن)
- مذهبی جیگان :مسجد اکبریه (لاهیجان) -آرامگاه سید جلال الدین اشرف (آستانه) -مسجد صفی ( رشت)
- جاذبه های طبیعی: - مرداب انزلی (بندر انزلی) - دریای کاسپین و جنگل (گیلان) - رودخانه سفید رود (گیلان)
دانشگاهان
دچينواچين- دانشگاه گیلان
- دانشگاه علوم پزشکی گیلان
- دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد گیلان
- آموزشکده فنی و مهندسی شهید چمران رشت
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودسر
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان
- جهاد دانشگاهی غیر انتفاعی گیلان
- دانشگاه پیام نور واحد رشت
- دانشگاه پیام نور واحد انزلی
- دانشگاه پیام نور واحد تالش
- دانشگاه پیام نور واحد رودسر
- مرکز آموزش عالی جابرابن حیان
- مرکز آموزش عالی مهراستان
- مرکز آموزشی استعدادهای در خشان واحد رشت
- هنرستان فنی شهید دکتر باهنر رشت
- دانشگاه سما رشت
- داشگاه سما كوچصفهان
- دانشگاه سما لاهيجان
تارئخی جیگان
دچينواچينقلعه روخان، چارپادشا، اكبريه مسجيد، گولشن ِ حممام ، رشتِ شهرداري ميدان
موضوعانه وابسته
دچينواچينگیلانˇ اۊستانˇ تاتاييان
دچينواچين-
افتؤنشست، کاسپیئن گر مئن -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
.JPG)
ديدنی و تاريخی جیگان اوستان گيلان عبارتند از:
| گیلانه دیدنی جیگاؤن |
|
سردار محتشمه باغ . سالار مشكوه باغ ، امیر كلایه تالاب شیر جو پشت بخش . انزلی تالاب . لاكانه آب شور چشمه . چشما گل سه شنبه چشمه . سجیرانه آب معدنی چشمه . زمزمه آب معدنی چشمه . علی زاخونی آب معدنی چشمه . سنگروده آب معدنی چشمه . ماستخوره آب گرم چشمه . گوهر روده دره سفید رود شرقی كناره . منطقیه حفاظت ببوستیه امیر كلایه . منطقیه حفاظت ببوستیه سلكه . منطقیه حفاظت ببوستیه لوندویل . منطقیه حفاظت ببوستیه لیسار . منطقیه حفاظت ببوستیه ناواسالم . منطقیه حفاظت ببوستیه آلالان . منطقیه حفاظت ببوستیه سیا كشم . منطقیه حفاظت ببوستیه سرخانكل . رشته موزه |
---
| گیلانه سوغاتئن |
|
گیلان سوغاتئن ، آستارا سوغاتئن ، تالش سوغاتئن ، رضوانشهر سوغاتئن ، ماسال سوغاتئن ، انزلی سوغاتئن ، صومعه سرا سوغاتئن ، فومن سوغاتئن ، رشت سوغاتئن ، شفت سوغاتئن ، رودبار سوغاتئن ،آستانه سوغاتئن ، لاهیجان سوغاتئن ، سیاهکل سوغاتئن ، لنگرود سوغاتئن ، املش سوغاتئن ، رودسر سوغاتئن |
---
|
گيلان |
|---|---|
| مرکز | رشت |
| شأرستانؤن ٚ مرکز | آستارا | أسسؤنه | أملش | أنزلي | خۊمام | رشت | رزوندي | رۊبار | رۊدسر | سۊماسرا | سياکل | شفت | فؤمن | لاجؤن | لنگؤرۊد | ماسال | هشتپر |
| دئني جيگه‌ئن |
آناهيتا مۊجسمه |
أکبريه مچچد |
أنزلي شأرداري عمارت |
أنزلي مناره |
أنزلي پۊرد |
مۊحتشم ٚ باغ |
بند ٚ بۊن ٚ ديز |
تيتي کاروانسرا |
چارپادشا مچچد |
حاج سميع ٚ مچچد |
خاريمام ٚ بۊقا |
دانا علي بۊقا |
رحمت سميعي خانه |
رشت ٚ شاپۊر ٚ مدرسه |
رشت ٚ شأرداري میدان |
رشت ٚ ميللي کيتابخانه |
رشت ٚ کۊلافرنگي عمارت |
رشت ٚ مۊزه |
رۊخان ٚ ديز |
ساغريسازان ٚ حمام |
سبز ٚ میدان (رشت) |
شیخ زاهد گيلاني بۊقا |
شيطان کۊه |
صفي مچچد |
غازيان ٚ پۊرد |
گۊلشن ٚ حمؤم |
گيلان ٚ رۊستايي ميراث ٚ مۊزه |
ماسۊله |
مۊحتشم ٚ باغ |
مۊزيک جيگا |
ميئن پۊشته کاخ |
لات ٚ کاروانسرا |
لاجؤن ٚ تله‌کابين |
لاجؤن ٚ جامع ٚ مچچد |
هيران ٚ رۊستا |
هيران ٚ تله‌کابين
|
سربس
دچينواچين- ↑ «پورتال کلانشهرهای ایران»
- ↑ شهر رشت (آفتاب)
- ↑ {یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-79b0f4bb84d345c996ed9307b93cef5c-fa.html |عنوان=گیلان |ناشر=لغت‌نامه دهخدا |تاریخ بازدید=September 17, 2012 |تاریخ=27 شهریور 1391 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20121109154143/http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-79b0f4bb84d345c996ed9307b93cef5c-fa.html |تاریخ بایگانی=۹ نوامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}
- ↑ {یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://amar.org.ir//DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/Components/FileDownloader/FileDownloaderPage.aspx?tabid=667&did=2842&pid=0&lrf=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/App_LocalResources/DocumentLibrary&cl=fa-IR&mcs=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/&uarn=Administrators&cd=False&tmid=1616&ift=1/%7Cعنوان=سالنامه آماری گیلان|ناشر=مرکز آمار ایران|تاریخ=۱۳۸۷|تاریخ بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130405113226/http://amar.org.ir//DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/Components/FileDownloader/FileDownloaderPage.aspx?tabid=667&did=2842&pid=0&lrf=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/App_LocalResources/DocumentLibrary&cl=fa-IR&mcs=/DesktopModules/DNNCorp/DocumentLibrary/&uarn=Administrators&cd=False&tmid=1616&ift=1/%7Cتاریخ بایگانی=۵ آوریل ۲۰۱۳|dead-url=yes}}
- ↑ {یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://web.archive.org/web/20130405113220/http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2552130%7Cعنوان=تراکم جمعیت در تهران ۲۰ برابر کل کشور |ناشر=روزنامه دنیای اقتصاد |تاریخ=۹/۵/۹۱ |تاریخ بازبینی=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۲ |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6EZdW9oca?url= |تاریخ بایگانی=20 فوریه 2013}}
- ↑ {یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://irna.ir/fa/News/223302/اجتماعی/59_درصد_جمعیت_گیلان_در_شهرها_ساکن_هستند |عنوان=۵۹ درصد جمعیت گیلان در شهرها ساکن هستند |ناشر=خبرگزاری ایرنا |تاریخ=۲۲ دی ۱۳۹۰ |تاریخ بازبینی=۷ دسامبر ۲۰۱۲ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130405113227/http://irna.ir/fa/News/223302/اجتماعی/59_درصد_جمعیت_گیلان_در_شهرها_ساکن_هستند |تاریخ بایگانی=۵ آوریل ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}
- ↑ {یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=|نام=| عنوان = Gīlān |دانشنامه=دانشنامه بریتانیکا |نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/233507/Gilan%7Cویراستاران=%7Cناشر=%7Cسال=%7Cزبان=en%7C پیوند بایگانی = https://web.archive.org/web/20210121152529/https://www.webcitation.org/6EZdYU2tD | تاریخ بایگانی = 20 February 2013}}
- ↑ {یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =مصاحب | نام = غلامحسین | پیوند نویسنده =غلامحسین مصاحب | نام خانوادگی۲ = | نام۲ = | پیوند نویسنده۲ = | نام ویراستار = | نام خانوادگی ویراستار = | پیوند ویراستار = | نویسندگان سایر بخش‌ها = | کوشش = | ترجمه = | دیگران = | مقاله = تقسیمات کشور ایران | پیوند مقاله = | دانشنامه = دایرةالمعارف فارسی | ترجمه عنوان = | نشانی = | نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی = | فرمت = | تاریخ بازبینی = | نوع = | ویرایش = | سری = | جلد = اول | تاریخ = | سال = | ماه = | سال اصلی = ۱۳۸۰ | ناشر = امیرکبیر | مکان = | زبان = | شابک = | oclc = | doi = | id = | صفحه = ۶۵۳ | صفحات = | در = | گفتاورد = | ref = | bibcode = | laysummary = | laydate = | جداکننده = | پی‌نوشت = | lastauthoramp =}}
- ↑ گیلان، دایرةالمعارف فارسی، غلامحسین مصاحب
- ↑ {یادکرد وب | نام خانوادگی= | نام= | عنوان= رشت | وبگاه= لغت نامه دهخدا | پیوند=https://www.parsi.wiki/fa/wiki/263736/رشت | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2020-09-16}}
- ↑ {یادکرد وب | عنوان=GĪLĀN i. GEOGRAPHY AND ETHNOGRAPHY– Encyclopaedia Iranica | وبگاه=Encyclopædia Iranica | تاریخ=1990-06-20 | پیوند=https://iranicaonline.org/articles/gilan-i-geography | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2020-09-15}}