فنلاندي زوان

ايته زوان فين-اۊگري خال ٚ جه فنلاند ٚ مئن
(مسير عوضاؤدن فنلاندي زوؤن أجي)


فنلاندي، فينلاندي یا سۊؤمي (فنلاندي مئن: suomen kieli) یته اۊرالي زوؤن فيني هال ٚ شي هيسه گه فنلاند ٚ خلک ٚ ويشترين بأني فنلاند ٚ برجه-دؤبؤ فنلاندئن اۊن ٚ جي گب زنن. فنلاندي فنلاند ٚ دۊته رسمي زوؤنؤن ٚ یته هيسه (اۊیته سؤئدي هيسه). سؤئد ٚ مئن‌أني فنلاندي أقليت ٚ رسمي زوؤنه. فنلاندي جۊرشينأسي نظر ٚ جي دشکسن‌وري زوؤن (agglutinative) هيسه یأ تقريبا خألي پس‌دشکين (suffixal) ٚ جي کارأیره.[۱] ايسمؤن، صفتؤن، ضميرؤن، أرقام أ فئلؤن خۊشؤن ٚ نخش ٚ دئن ٚ جي جۊمله مئن صرف بۊنن أ دگرسه‌شا هيسن. جۊمله‌أن مأمۊلاً (فاعل_فئل_مفعۊل) ٚ دچينش ٚ أرأ چاؤدن بۊنن. ألبت وسيع ٚ ايستفاده صرفؤن ٚ جي اي ئمکؤن-ه دنه تا کليمه‌أن اي قالب ٚ جي مۊتفاوت أني دچئه تۊنسه‌بۊن. فنلاندي نويشتن ٚ ره لاتين ٚ خط ٚ جي کارأیتن بۊنه گه اي بنويس-وانويس سيستم سؤئدي خط ٚ جي واساتن بؤبه. هيتأن تا حؤدۊد ٚ زياد فؤنتيک هيسه یأني شأنه پۊر واجه‌أن ٚ أصلي واگۊیه-أ خط ٚ جي فأمسن. فنلاندي اۊرۊپا ٚ چارته غیر ٚ هندۊ-ۊرۊپایي مللي زوؤنؤن ٚ یته هيسه. دئبأخي مجاري یأ استؤنيایي زوؤنؤنن گه اۊشؤن‌أني اۊرالي زوؤنؤن ٚ خانواده ٚ شئن. اۊيته ني باسکي زوؤن هيسه.

فنلاندي
فنلاندي زوان ٚ نخشه
کلي اطلاعات
بۊمي نامsuomen kieli
باخي نامانسۊؤمي/suomi اينگيليسي مئن: finnish
بومي جيگایانفنلاند، سؤئد، نؤروژ، رۊسيه
گۊتنکسان ٚ شۊمار۵ تا ۶ ميلیٚۊن نفر
رسميت ٚ اؤضاع
رسمي جيگایانفنلاند، سؤئد (أقليتي) بأني اۊرۊپا ٚ اتحاديه مئن
زوان ٚ کؤدان
زوان شينأسياۊرالي»اۊرالي-ؤگري»فيني»کلسا-فيني» فنلاندي

فنلاندي ایته جه اۊرۊپا ايجايي سازمان رسمي زوانان ايسه. فنلاندي زوان ٚ بۊنه هيندۊاۊرۊپايي زوانان ٚ جرگه جه نيه. فنلاندي، استؤنيايي زوان ٚ أمرأ همساده ایسه ؤ ایته خال، فین ؤ اؤگري زوانان ٚ جه ایسه. اما سۊئدي زوان ؤ باخی جرمني زوانان فنلاندي زوان ٚ سر پۊر تأثير بنأده ؤ أ زوانان ٚ جه پۊر واجه ؤ کلمه فنلادي مئن وارد بۊبؤسته.[۲][۳]

جۊغرافي شر دچينواچين

فنلاندي ايته جه فنلاند ٚ رسمي زوانان ایسه کي تا حدود پینج میلیۊن کس، أ زوان ٚ أمرأ گب زنئد. فنلاند ٚ ويشتر ٚ جمعیت ، فنلاندي اوشان ٚ ماري زوان ایسه. سۊئد، نؤروژ، آمریکا، رۊسيه، کانادا ؤ استؤني مئن ني ايته کۊچي أقليت ایسد کي فنلاندي گب زنئده.

قرضأیتن دچينواچين

 
خارجي زوؤنؤن فنلاند ٚ مئن

هأیتن دچينواچين

فنلاندي زوؤن دوأرسه قرۊن ٚ طی پۊر وام‌واجه‌أن پۊر زوؤنؤن، مخصۊصا خۊ همسأیي زوؤنؤن ٚ جي گه هيندۊ-ۊرۊپایي بؤن هأگيت دأره. ألبت آوایي یأ دسسۊري چاگۊدأر فنلاندي شي اي قرضأیته واجه‌أن-ه بۊمي شکل هدأ دأره یأ خۊ مئن حل بؤده. ايسه فنلاند ٚ مئن سأی درن زوؤن ٚ دسسۊر ٚ أساس ٚ سر وام‌وأجه‌أن ٚ ره فنلاندي کليمه چاؤنن أ بأضي موارد ٚ مئن مؤفقم بؤبؤن.[۴]

هأدأن دچينواچين

فنلاندي زوؤن ٚ مأرۊفتري واجه گه پۊر زوؤنؤن ٚ مئن دره «سؤنا» هيسه.

زوؤن ٚ رسميت دچينواچين

ايسه فنلاندي زوؤن فنلاند ٚ دۊته رسمي زوؤنؤن ٚ یته هيسه یأ ۱۹۹۵ ٚ جي اۊرۊپا ٚ اتحاديه مئن‌أني رسمي بؤبؤ نأ. أمما فنلاندي وختي گه هلأ فنلاند خؤره‌ سؤئد ٚ جي وأنجئه بؤ يأني تا سال ٚ ۱۸۰۹ هئجيگا رسميت ندأشت. اي وضعيت فنلاندي زوؤن ٚ ره دۊمباله دأشت تا اينگه فنلاند ٚ پيلا دۊک ٚ بنأگير ٚ پسي (یته خۊفرمؤن ٚ شر رۊسيه ٚ ايمپراتۊري شي) بأني فنؤمئنيا ٚ قيام ٚ پس‌زمينه ٚ تأثير ٚ جي سال ٚ ۱۸۶۳ ٚ مئن فنلاند ٚ پيلا دۊک ٚ مئن اي زوؤن رسمي اعلام بؤبؤ‌.[۵]

فنلاندي ايسه سؤئد ٚ مئن أقليت ٚ رسمي زوؤنه. هيته‌ني کلسيا-زوؤنؤن ٚ کنوانسيۊن ٚ أساس ٚ سر ايسکانديناوي کيشورؤن ٚ شأروندؤني گه فنلاندي گب زنن، اي فۊرصت-ه دأرن تا تعامل رسمي نهادؤن ٚ همرأ ٚ ره کلسيا-اۊرۊپا ٚ کيشورؤن ٚ مئن خۊ ماري زوؤن ٚ جي کارأیرن، بيدۊن ٚ اينگه ترجۊمه یأ وگأردن ٚ هزينه‌أن-ه بۊنأشۊن. ولي هندئه‌رأن نگرؤنئني فنلاندي ٚ پيشایين ٚ ره سؤئد ٚ مئن ابراز بۊنه، مثلا یته گۊزارش سؤئد ٚ مئن سال ٚ ۲۰۱۷ ٚ طی نۊشؤن دنه گه أقليت ٚ رسمي زوؤن ٚ سياست مخصۊصاً سؤئد ٚ ۷٪ فنلاندي زوؤن ٚ ره رعایت بؤ دنئه.[۶]

تاريخ دچينواچين

 
قديمي‌ترين فنلاندي بنويشته گه پیدا وابه. تۊسا دار ٚ پۊس ٚ نؤمه 292

تۊسا دار ٚ پۊس ٚ نؤمه 292، 13ؤمي قرن ٚ أوایل ٚ شي، أوولي شنأخته‌بؤ مدرک تمؤم ٚ فيني زوؤنؤن ٚ هال ٚ شئه. اين ٚ محتوي ايجۊره:

(Mÿnna tachton gernast spuho sommen gelen Emÿna daÿda)

ألؤن ٚ فنلاندي: Minä tahdon kernaasti puhua suomen kielen, [mutta] en minä taida

گيلکي: (مۊ خأنم فنلاندي گب زأن [ولي] مننئم).[۷]

اي نؤمه یته اسقف (کشيش) ٚ بنويشتأره گه أمره ناشناسه.

اۊ زمت ٚ کشيشؤن فنلاند ٚ مئن ويشترين سؤئدي‌زوؤن بؤن.[۸]

وسطی قرۊن ٚ طی، وختي گه فنلاند سؤئد ٚ حاکميت ٚ بۊن دؤبؤ، فنلاند ٚ اداري زوؤن سؤئدي بؤ. یأني فنلاندي‌زوؤنؤن خألي رۊزمره زيندگي مئن تۊنسن خۊ ماري زوؤن ٚ جي گب بزنن. فنلاندي سؤئدي ور پست‌تر تلقي بؤ یأ فنلاندي‌زوؤنؤن جامئه ٚ دۊوؤمي درجه شأروند محسۊب بؤن چۊنگه منسن خۊ زوؤن-ه هيچته رسمي مؤقعيت ٚ مئن کارأیرن. حتي تلاشؤني مدارس، ايستفاده سؤئدي جي کليسا'ن ٚ مئن أ سؤئد ٚ برمۊجؤن أ خدمتکارؤن ٚ مهاجرت دأن ٚ طريق ٚ جي، فنلاندي زوؤن ٚ ايستفاده ٚ کاهش ٚ ره أنجؤم گيتن.[۹]

گۊیشؤن دچينواچين

 
Map of Finnish dialects and forms of speech

فنلاندي زوؤن ٚ گۊیشؤن-ه دۊته سيفا جرگه مئن دننن یأني خۊرتاو-گۊیشؤن أ خۊرخؤس-گۊیشؤن. مۊختلف گۊیشؤن ٚ گۊتنکسؤن کسن ٚ همرأ تا حد ٚ زيادي متقابل ٚ درک دأرن أ ايشؤن ٚ تمایز واکه‌أن أ مۊرکب ٚ واکه‌أن بأني بأضي گرامري چاکۊن-واکۊنؤن ٚ مئن هيسه. أمما مۊختلف ٚ گۊیشؤن أکثر ٚ موارد ٚ مئن یته واج‌شينأسی یأ دسسۊر ٚ مطيع هيسن.[۱۰]

باخی فنلاندی واژگان واگردان دچينواچين

رچ گیلکی تلفظ فنلاندي
۱ سلام هی Hei
۲ خوب ایسی؟ میتَ کوولوو ?Mitä kuuluu
۳ خودافظ نَکِمین Näkemiin
۴ بعد تره دینم نه دَن Nähdään
۵ ایپچه بئس پئنی هکتی Pieni hetki
۶ روج پَی وَ Päivä
۷ شب یو
۸ وارش سادِ Sade
۹ آفتاو آورینکو Aurinko
۱۰ دیم کاسووت Kasvot
۱۱ چوم سیل مَ silmä
۱۲ پیله ایسو Iso
۱۳ کوچی وَهَن Vähän

سربس دچينواچين

  1. Haspelmath, Martin Dryer; Matthew S Gil; David Comrie; Bernard Bickel; Balthasar Nichols, Johanna (2005). Fusion of selected inflectional formatives. Oxford University Press.
  2. languages of finland
  3. finnish
  4. [اي ادعا، سربس خأنه]
  5. Karlsson, Fred (13 September 2017). Finnish. Comprehensive grammars. Abingdon, Oxon; New York: Routledge.
  6. https://www.theguardian.com/world/2018/mar/13/swedens-finns-fear-minority-language-rights-are-under-threat
  7. Wulff, Christine. "Zwei Finnische Sätze aus dem 15. Jahrhundert". Ural-Altaische Jahrbücher NF Bd. 2 (in German): 90–98.
  8. https://web.archive.org/web/20140202104119/http://svenskfinland.fi/historyfin.htm
  9. https://journal.fi/tt/article/view/57138/19187
  10. https://web.archive.org/web/20070927010503/http://www.internetix.ofw.fi/opinnot/opintojaksot/8kieletkirjallisuus/aidinkieli/murteet/