گيلکي ميزقؤن

(مسير عوضاؤدن گيلکي مزقان أجي)

گيلکي ميزقؤن گرداگيري ايسه گيلکي ترؤنه'نˇ جي؛ شاملˇ گيلکي فؤلکلؤرˇ ميزقؤن گه خؤره چندين وابين دأنه: شؤنشيني ترؤنه'ن ؤ بيجارسري خؤندگي ؤ چاربداري ؤ گاره سري ؤ أميري خؤني ؤ نؤرۊز خؤني... فارق أز فؤلکلؤرˇ ميزقؤن؛ گيلکي ديگر سبکؤنˇ ميئنأ ني دستي دأنه شاملˇ گیلکي رپ ؤ گيلکي راک ؤ گيلکي پاپ ؤ... گيلکي ميزقؤنˇ تاريخ وگردنه پۊر زمت پيشه أمما آخرين سربسي گه ياته بۊبؤ ؤ گيلکي ميزقؤنه ايشاره کؤنه وگردنه ساسانيانˇ زمته.[۱]

A court musician playing the kemanche, painting by Abul Qasim
کمؤنچه
دربارˇ ميزقؤنچئن کمال الملکˇ أثر

ساسانيان زمتˇ ميئن دچينواچين

ساسانيانˇ زمتˇ ميئن رى ؤ ديلمؤن ؤ طبرستؤنˇ ميئن تاره بر سايرˇ سازؤن ترجيح دأن ؤ جغيرˇ اين نى ؤ عۊد ؤ چنگ ؤ سۊرنأ ني رواج دأشت. [۲]

ایسلامˇ پسي دچينواچين

أبۊ نصر محمد فارابي قؤلي خۊ المۊسيقي کيتابˇ ميئن بأرده گه خۊراسؤني تنبۊر دۊته سيم دأنه ؤ يک نؤعˇ ديگر به نؤم جيلي تنبۊر گه مۊعرب بۊبۊکه کلمهٔ گيلي تنبۊر يا گيلانˇ تنبۊر ايسه ؤ اينˇ کۊک گۊدن؛ خۊراسؤنئنˇ کۊک گۊدنˇ أمرأ تؤفير دأنه.[۳]

پيرشرفشاه دۊلايي گه قرنˇ۸ دۊلا ميئن زيويشت ؤ اۊنˇ چاردؤنه'نˇ ديوان گه اۊنˇ جي بۊمؤنسه منقۊله گه پيرشرفشاه اي چاردؤنه'نه ميزقؤنوار خؤند ؤ هين بۊ مردۊمˇ ميئن جادکته ؤ مردۊم اي چاردؤنه'نه خۊشؤن مۊناسبتؤنˇ ميئن خؤندن. اۊستاد أبۊلحسن صبا به هي نؤم استخراج بؤده.

پيرشرفشاهˇ چاردؤنه'ن سينه به سينه نقل بۊبؤکه ؤ ايشؤنه شۊرˇ مايه ميئن به نؤم شرفشاهي خؤندن.[۴]

صفويه زمتˇ ميئن دچينواچين

صفويه زمتˇ ميئن به علتˇ اينکه شيعه ايرانˇ ميئن جادکته ميزقؤن ؤ ميزقؤنزني ؤ ميزقؤنچئن سرکۊب بۊبؤن ؤ فقط دسرکۊتن (نقاره) در بعضي موارد جايز بۊ. اي زمتˇ جي تا مشرۊطه انقلاب گيلکي ميزقؤن رؤنقي ندأشت. ولي چؤن ميزقؤنˇ طبيعت ذاتي ايسه نشأست اۊنˇ جۊلؤ گيتن ؤ اي مۊختصر نۊمۊدؤن خألي تعزيه ؤ مذهبي مراسمؤنˇ ميئن بۊ به اي صۊرت گه اي مراسمؤنˇ ميئن غم انگيز نواؤنˇ جي شيپۊر ؤ طبل ؤ سنج ؤ کرنىˇ مۊسؤن کأرأگيتن. ألبته ميزقؤن باخي جيگه'نˇ ميئنأ ني هرچند کم أما تبلوؤري دأشت. مئلا عرۊس برؤنˇ ميئن درويشؤن شعر ؤ خؤندن ؤ ساز زأن. يا مثلا بيجارسري ترؤنه'ن گه شۊرˇ دستگاه دشتي خۊندش همچنان خؤنده بؤنأبۊ. يا مثلا نقاره زني کۊشتي گيلمرديˇ مراسمˇ ميئن. يا هنده مثلا چۊپانؤنˇ نى زني يا مۊرشدˇ ضرب؛ زۊرخؤنه'نˇ ميئن حماسي أشعارˇ أمرأ پابرجا بۊ.[۵] کيايئنˇ خاندان ميزقؤن ؤ هۊنر ؤ فرهنگه خۊش دأشتن مخصۊصا خان احمد خان که ميزقؤن ؤ شعره التفاتˇ ويژه اي دأشت. اينˇ دربارˇ ميئن زيتۊن کمانچه نواز پيلˇ ميزقؤنچي ؤ دربارˇ ميزقؤنچئنˇ رهبر بۊ گه اۊستادؤنه کمؤنچه ؤ تنبۊر ؤ عۊد زأ.[۶]

سيد ظهير الدين مرعشي خۊ کيتابˇ ميئن (گيلان ؤ ديلمستانˇ تاريخ) بأرده گه صفوي عصرˇ ميئن؛ دسرکۊتن(نقاره) ؤ سؤرناؤ نى ؤ چنگ ؤ دفˇ جي شکار ؤ ختنه سۊرانˇ مراسمˇ ميئن کارأگيتن.[۷]

قاجارˇ زمتˇ ميئن دچينواچين

اي زمتˇ ميئن پۊر سربس گيلؤنˇ ميزقؤنˇ جي نۊمؤنسه. أما رۊح الله خالقي خۊ کيتابˇ ميئن به نؤم ميزقؤن سرگۊذشت منقۊل أز کيتابˇ يادداشتؤني أز ناصرالدين شاهˇ خۊصۊصي زيندگؤني؛ معير الممالکˇ أثر بؤته دأنه گه چندينته زنؤنه ميزقؤنˇ جرگه دربارˇ ميئن زأن گه يکي أز اۊشؤن گۊل رشتي يا کل رشتي زنؤنه جرگه بۊ.[۸][۹]

زماتين دچينواچين

گيلؤنˇ زماتين ميزقؤنˇ نۊقطهٔ عطف؛ ميزقؤنˇ مدرسه بنأنأن توسط أبۊلحسن صبا بۊ. أبۊلحسن صبا چندينته پيلˇ قطعه ديلمؤنˇ جي زردˇ مليجهˇ مۊسؤن ضبط بؤده.[۱۰] انقلابˇ مشرۊطه پسي گيلؤنˇ ميزقؤن بشدت ترقي بؤده. اينˇ تبلوؤر فريدۊن پۊررضا ؤ رۊح أنگيز ميرزايي ؤ ناصر مسعۊدي ؤ فرامرز دۊعايي ايسن.

گيلکي پيلؤ ترؤنه'ن دچينواچين

گيلکي سازؤن دچينواچين

  1. بادي سازؤن: سۊرنا، لؤله (لله)، نى لبک، کرنى، گؤشاخ
  2. زهي سازؤن: ديلمؤنˇ کمؤنچه
  3. کۊبه اي سازؤن: دسرکۊتن(نقاره)، دياره، کرب

گالري دچينواچين

سربس دچينواچين

  1. لاهيجاني، م، جغرافياى گيلان، ولگ ۱۰۴
  2. لاهيجاني، م، جغرافياى گيلان، ولگ ۱۰۴
  3. فارابي، أبۊنصر، الموسيقي کبير منقۊل جه سرتيپ پۊر (۱۳۶۶)
  4. سرتيپ پۊر، جهانگير (۱۳۷۰)، ولگ ۲۷۲
  5. فخرايي، ابراييم، ولگ ۳۶۹ ؤ ۳۷۰
  6. نؤزاد، فريدۊن (۱۳۷۳)، ولگ ۱۱۴ ؤ ۱۵۴ ؤ ۱۵۶
  7. مرعشي، ظهيرالدين، تاريخ گيلان و ديلمستان، ولگ ۳۱۸
  8. خالقي، رۊح الله، ميزقؤنˇ سرگۊذشت (جلد ۱)، ولگ ۳۰
  9. نقاشي گردايته کيتاب چندته نقاشˇ جي، مرق اصناف عهد قاجار
  10. پورشعبان، حامد، موسیقی گیلان۱ (۱۳۹۵)، رشت:فرهنگ ايليا