أبۊ نصر محمد فارابي
أبۊ نصر محمد فارابي (فارسي: ابونصر محمد بن محمد فارابی) ۴۴۶ ديلمي (۸۷۲ ميلادي)[۱] فاراب (الؤنˇ اؤترار)ˇ مئن دۊنىا بمأ ؤ ۵۲۴ (۹۵۰ ميلادي) مۊردال ما ۱۰ ؤ شرير ما ۹ مئنه، دمشقˇ مئن بمرده.[۲] فارابي ىکته پيله نؤمي فيلسۊف ؤ حۊقۊقدؤن ؤ دانشمند ؤ جهانشناس ؤ رياضيدؤن ؤ مۊزيکپژۊه بۊ اسلامˇ زرين زمتˇ مئن ؤ سياسي فلسفه ؤ متافيزيک ؤ أخلاق ؤ منطقˇ مئن وؤت بنويشته دأنه.[۳]
فارابي نؤأفلاطۊني مکتبˇ شي بۊ ؤ خأس أفلاطۊن ؤ أرسطۊ ويره تؤحيدي الهياتˇ همرأ سازگار بۊکۊنه. فارابي أرسطۊ کارؤنˇ سر شرح بنويشته دأنه ؤ اينه دومي معلم (معلم ثاني) دۊخؤنن. مئني سده'ن (قرۊن وسطی) مئن ىپاره اينˇ کتابؤن وگردؤنئه بۊبؤن لاتينˇ زوانه.
فارابي خۊ ويشترˇ عؤمره بغدادˇ مئن ايسأبۊ کي اۊ زمت عباسئنˇ دارالخلافه بۊ.
فارابي سياسي فلسفه
دچينواچين
فارابي، "التنبيه علی سبيل السعادة" رساله مئن، دانشه (علمه) دۊ جۊر دؤنه: نظري ؤ عملي. عملي دانشه اخلاق دؤنه ؤ سياست ؤ اخلاقه سياستˇ تابع دؤنه. هين وأسي سياسته جؤرين دانش دؤنه.[۴]
فارابي گۊنه دۊ جۊر مدينه (شهر) دأنيمى: ضرۊري ؤ فاضله. ضرۊري مدينه اۊنه کي اۊنˇ آدمؤن (أعضا) خۊشؤنˇ بقا ؤ مؤنسن ؤ زيويشتن ؤ زيندمؤنيˇ ئبه کسکسؤنه ىاور بنن ؤ فاضله اۊنه کي اۊنˇ آدمؤن (أعضا) بئترين چيزؤنه هأرسئنˇ وأسي همديگره ىاور بنن.[۵]
أمما اي "بئترين چيزؤن" فارابي به اۊني نئه کي سؤقراط ؤ أفلاطۊن ئبه بۊ. فارابي خۊ نؤأفلاطۊني تفسير أجي، اي بئترين چيزؤنه آخر کمالˇ مئن اينه. گۊنه دۊ ته کمال دأنيم: أول کمال کي أمئه هررۊزه نيازؤنه آؤجا دئنه ؤ آخر کمال کي اؤکته زيندگي مئن تقفاق دکئنه.
فارابي ئبه، سعادتˇ ىپاره هأىتني (اکتسابي) ايسه ؤ ىپاره دئه ذاتي ؤ آسمؤني سنگؤن ؤ اجرامˇ أثرˇ شي.[۶] اينم گۊنه کي مدينه رئيس اي سعادتˇ سر پۊر أثر دأنه. رئيسي گه اي أجرامˇ دبؤن ؤ فسادˇ جي دانش بدأره.[۷]
پس فارابی، با اينکه خۊ سياسي وير ؤ فلسفه' أفلاطۊن ؤ أرسطۊ خؤندن أجي هأىته بۊ، اۊشؤنˇ مۊسؤن اينˇ ئبه عۊمۊمي مصلحت مؤهم نئه.
چۊن فارابي مدني (سياسي) فلسفه مئن، "سعادت" پۊررنگه ؤ اي سعادت کمترين ربطه "عۊمۊمي مصلحت"ˇ همرأ دأنه ؤ "مدينه رئيس" ؤ "ذات"، اي سعادتˇ مئن ويشتر نقش دأنه، باني چۊن اۊ زمت کي فارابي دبۊ، اسلامي خلافت دئه بۊبؤبۊ مؤطلقه سلطنت ؤ سياسي ويرˇ مئنˇ دۊ ته أصلي جرىان سياستنامه-نيويسؤن ؤ شريعتنامه-نيويسؤن بؤن؛ ايشؤن همه أمره گۊنن کي چره ؤ چۊتؤ نۊبؤ کي فارابي، خۊ ىۊناني معلمؤنˇ مۊسؤن عۊمۊمي مصلحت ؤ دؤمؤکراسي سر کار بۊکۊنه.[۸]
امما فارابي خۊ "مدينهٔ فاضله"' أفلاطۊنˇ مۊسؤن ايده ؤ آرمانˇ چۊمفأرسˇ مئن بنابۊده نأ واقعيتˇ مئن ؤ دئبارˇ سياسي فلسفه اي اصله قبۊل دأشت کي اۊ نظامؤني کي "تغلب" (زۊرأجي بسرأبؤن)ˇ سر بنابنن، بدترين نظامؤنن ؤ زۊرأجي بسرأبؤن أجي جغرزˇ زۊرأجي بسرأبؤن بيرين نأنه.(سید جواد طباطبایی. زوال اندیشهٔ سیاسی در ایران؛ گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران. ۱۳۸۹. ص۱۸۵.) پس شؤراىي نظام (کي فارابي اۊنه مدینهٔ جماعیه دۊخؤنه) دۊرۊسه کي مدينهٔ فاضله' بدئه، خؤرؤم نئه، ولي چۊن اۊنˇ مئن دؤجئنˇ مئن رهاىي (آزادي) دره، اي آزادي تينه مدينه آدمؤنه فضيلته عمل گۊدنˇ ور روانه بۊکۊنه. فارابي "السیاسة المدنیه" مئن ايتؤ نيويسنه:
"مدينهٔ جماعيه [=شؤراىي شهر]، آزادئنˇ شهره. هين وأسي اي جۊر شهرؤنه همه خۊش دأنن ؤ اۊشؤنˇ مئن نيشتنه همه خأنن، چۊن هرکي ىک چي مئن ؤ ىک مقداري اينه وأنه ؤ اي جۊر شهرؤنˇ مئن [اي ىاسه'ن] ويته بنه. پس همه جۊر مردۊم ؤ خلق هأنن اۊ شهرˇ طرف ؤ اۊنˇ سامؤن بيحساب پيله بنه ؤ اۊنˇ مئن هر جۊر نسل ؤ خؤلق ؤ خۊ أجي زأک بچئه بنه. زأکؤني گه هرته ىک جۊر ذات ؤ فطرت ؤ تربيت دأنن، اي جۊر شهرؤنˇ مئن بچئه بنن ؤ پيله بنن. هيتؤرئه کي اي جۊر مدينه'ن [=شهرؤن] خئلي شهرؤنه خۊشؤنˇ مئن نۊمۊد دئنن ولي نأ سيوا-سيوا ؤ تسکأکته، بلکي تۊىم، اۊجۊر کي نشأنه گۊتن کي أهلهکي بيگانه. اي جۊر شهرؤنˇ مئن چن جۊرˇ هدف ؤ غرض دره ؤ چن جۊرˇ سيۊليک. هين وأسئه کي شاىد چن زمتˇ پسي فضيلامند آدمؤن در بأن ؤ حتی حکيمؤن ؤ دانشمندؤن ؤ شاعرؤن ؤ گۊتنورؤن [=خطیب]، هر جۊر کار ؤ دانش ؤ فندˇ مئن، اي جۊر شهرؤنˇ مئن تربيت بۊبۊن. تازه شاىد اي جۊر شهرؤن أجي ىپاره آدمؤن، مدينهٔ فاضله' بناگۊدنˇ ئبه بيرين بأن ؤ اي جۊر آدمؤن بئترين آدمؤني ايسن کي اي جۊر شهرؤنˇ مئن تربيت بنن. هينˇ وأسئه کي اي جۊر شهرؤن، هم خىر ؤ هم شررˇ ئبه، بچينترين شهرؤن ايسن؛ هرچي اينˇ هنشر ويشتر بۊبۊن، اينˇ زمت ويشتر، اينˇ مردؤمˇ شمار ويشتر، اينˇ نعمتؤن ويشتر ؤ مردۊمˇ زيندگي وأسي کاملتر بۊبۊن، اينˇ خىر ؤ شر ني ىک نسبتأجي ويشترأبنه."[۹]
فارابي اۊ شراىطˇ مئن کي مدينهٔ فاضله چۊمفأرس، دسفأرس نئه، حۊکۊمتي نظامؤنˇ مئن -کي همه' بد دؤنه-، کمترين بده کي "مدينهٔ جماعيه" بۊبۊن دؤجنه چۊن:
"چۊن بۊته بۊبؤ کي مدينهٔ جماعيه مئن هي کس باخي أجي اؤلويت ندأنه رياست ئبه ؤ هين وأسي، وختي اي شهرˇ رياست هأدأبنه ىک نفره ىا اينˇ وأسئه کي مردۊمˇ فرمؤنه بئنه ؤ ىعني اينکه مردۊم اي کاره کؤنن تا بۊتؤنن هر جۊر خأنن ؤ ايشؤنه وأنه اۊنه وادارن؛ ىا اينکه اي کارˇ وأسي اۊنأجي ثروت ؤ مکنت ىا ىکچي ديگه هأگينن."[۱۰]
"فاضله مدينه'ن ؤ فاضله رئيسؤن، ضرۊريه ؤ جماعيه مدينه'ن أجي آسؤنتر بيرين هأنن"[۱۱] کي البته اي گب أرسطۊ گبه مؤنه اينˇ نيکۊماخؤسي أخلاقˇ مئن کي بنويشته "مؤنحرف حۊکۊمتي نظامؤنˇ مئن، دؤمؤکراسي، کمترين بده".[۱۲]
سربس
دچينواچين- ↑ Corbin, Henry; Hossein Nasr; Utman Yahya (۲۰۰۱). History of Islamic Philosophy. Kegan Paul.
- ↑ Dhanani, Alnoor (۲۰۰۷). "Fārābī: Abū Naṣr Muḥammad ibn Muḥammad ibn Tarkhān al‐Fārābī". In Thomas Hockey; et al. The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. pp. ۳۵۶–۷. (پي.دي.ئف)
- ↑ Ludwig W. Adamec (۲۰۰۹), Historical Dictionary of Islam, pp.۹۵-۹۶. Scarecrow Press.
- ↑ سید جواد طباطبایی. زوال اندیشهٔ سیاسی در ایران؛ گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران. ۱۳۸۹. ص۱۷۵.
- ↑ ابونصر فارابی. فصول منتزعه. فصل ۲۸.
- ↑ ابونصر فارابی. السیاسة المدنیه. ص۱۳۷.
- ↑ ابونصر فارابی. آراء اهل المدینة الفاضلة. ص۳۷ؤ۳۸
- ↑ سید جواد طباطبایی. زوال اندیشهٔ سیاسی در ایران؛ گفتار در مبانی نظری انحطاط ایران. ۱۳۸۹. ص۱۸۱.
- ↑ ابونصر فارابی. السیاسة المدنیه. ص۱۹۲
- ↑ ابونصر فارابی. السیاسة المدنیه. ص۱۹۳
- ↑ ابونصر فارابی. السیاسة المدنیه. ص۱۹۴
- ↑ Aristote. Éthique à Nicomaque. VIII, ۱۱۶۰ b, ۱۸-۹