ناصر للحق

(مسير عوضاؤدن کبير ناصر أجي)

ابۊمحمدحسن بن علي بن حسن بن علي بن عمرالأشرف بن زين‌العابدين نؤمي ناصر للحق (۲۳۰ ه.ق. مدينه بيچئه - ۳۰۴ ه.ق. آمؤل بمۊرده) عالم، فقيه، متکلم، شاعر ؤ طبرستانˇ حاکم بۊ. اين-ه أطرۊوش دۊخؤندن چؤن رافع‌بن‌هرثمه شکنجه جيجا يأجي کرأبؤبۊ. طبرستان ؤ گيلان أجي ناصر-ه به‌عنوانˇ اسلامˇ اولين مروجين شنأسنن. ناصر کبير ۳۰۱ ه. ق. سامانئن-ه به مرزˇ چالۊس شکست بدأ يؤ علويئنˇ پاگه-أ رؤنق ببخشئه. [۱]

ناصر للحق أطرۊوش
ايته تاتايي ناصر للحق ٚ جه
ايته تاتايي ناصر للحق ٚ جه

ناصر للحقˇ مقبره آمؤلˇ مئن

أصلي نام ناصر للحق
بزارۊج ۲۳۰ ه.ق
بزاجيگا مدينه
زيوش ٚ جيگا حجاز، طبرستان، رى، هۊسم

طبرستان‌ئه کۊچ دچينواچين

حسن أطرۊوش، حسن‌بن زیدبن محمد (سادات حسيني، داعي کبير نؤمي) زمؤن کۊچنه طبرستان ؤ اينˇ مرگˇ پسي به‌سال ۲۷۰ ه.ق، اينˇ برأر مأمد بن زيد-ه پيوندنه. [۲] [۳] ايمه مردۊمˇ ديانت‌بخشي ويسين بۊشؤ خۊراسؤن. اؤره رافع‌بن‌هرثمه (خۊراسؤنˇ والي) احمدبن عبدالله خجستاني [۴] بکۊشته بؤنˇ پسي اينه بأگنئه زندؤن ؤ بنا بنأ شکنجه أجي اينه حرف بأري. گۊدره ضرباتˇ ماله ناصرˇ ايشتؤسن-ه مخل‌ؤده؛ هين وأسي اۊن به‌پس أطرۊوش -ه (اصم) شهرت پيدؤده. [۵][۶] [۷] اما جاىˇ ديگر مشرۊح ايسه ناصرˇ شکنجه ؤ زندؤني به فرمؤنˇ احمدبن عبدالله خجستاني (نيشابۊرˇ والي، ۲۶۸ ه.ق بمۊرده) أنجام بۊبؤ يؤ بنابراين حسن‌بن‌زیدˇ دؤرؤنˇ شي ايسسه؛ در هر صۊرت مأمدبن‌زیدˇ ايلجار أجي آزادأبۊنه ؤ وگردنه اينˇ پألۊ. [۸][۹] اي برأرۊن (داعي کبير ؤ داعي الي الحق) أطرۊوش-ه فضل ؤ علمي جؤرمرتبگي ويسين قبۊل دأشتن ؤ احترام نأن؛ امما ايشؤن‌ئه کارگزار نبۊ يؤ بعضا علويئنˇ ميئن-ه حيساب کيتابˇ مالي گۊد ؤ يه پأره أني منصبت قضايي گردن بيته.[۱۰][۱۱][۱۲]

بيه‌پيشˇ دگردش دچينواچين

سال ۲۸۷ ه.ق گؤرگانˇ ميئن علويئنˇ شکست بۊخؤردن ؤ مأمد بن زيد (داعي الي الحق) سامانئنˇ جنگ أجي جؤن به‌در نيبئنه ؤ مينه. ناصر خۊ چکنه مرگˇ پس دامغان راه أجي ری-ه جيويزنه گه اۊ زمؤنه پيله‌شأر بۊ يؤ زيديئنˇ ويسين پۊرأهميت دأشت. هي مئنه جستان بن وهسۊدان ديلمئنˇ حاکم گه خلفا ؤ سامانئنˇ تجسن أجي، طبرستانˇ دله بترسئه‌ايسأبۊ؛ ناصر-ه گه اينˇ ريفئق بۊ دۊخؤندنه ديلمؤن ؤ وعده نئنه اينه بال بزنه دأ علويئنˇ پاگه-أ دۊوارده احيأ ؤ کس‌به‌کس سامانئنˇ تهديد-ه اۊ سامؤن مرتفع بکۊنن ؤ ناصر أني اي پيشبنأک-ه تنأگينه. [۱۳][۱۴][۱۵]جستان گه اينˇ أمرأ ديانت أجي بيعت بؤده‌بۊ اۊن ؤ بأني اينˇ خۊنواده-أ پندؤم هأدأ. ايشؤن کس‌به‎‌کس يگ دفأ ۲۸۹ ؤ ديگري ۲۹۰ ه.ق طبرستان-ه فترکسن امما بسر نبۊردن. [۱۶][۱۷][۱۸]

گيل ؤ ديلمˇ مۊسلمؤني دچينواچين

حسن أطرۊوش ديلم أجي کين‌بنيش بيته ؤ ديلمؤنˇ مردۊم-ه اسلام أجي اۊخؤنده. [۱۹] ايمه بۊشؤ گيلؤن ؤ اسلام-ه بر گيليان عرضه بؤده، مکتۊب ايسسه خيليئن بيه‎‌پيشˇ ميئن مۊسلمؤنأبؤن. [۲۰] [۲۱][۲۲][۲۳] اينˇ پسي ايمامتˇ ادعأ بؤده ؤ به‌رسمˇ علويئن قلنوه (درازˇ کۊلأ) سر بنأ ؤ ناصر للحقˇ لقب-ه اختيارؤده[۲۴][۲۵] هي درنگ جستان-ه شرابخاري ؤ خۊدانشنأسي ويسين ترکأؤده ؤ بعدها شرعˇ تقيد گردن‌نئي جي اينˇ أمرأ عهدˇ اکيد دبۊسته ؤ دۊوارده همکاري بؤده. [۲۶][۲۷]جستان ۊ أطرۊوشˇ رابطه مدتي شکراب بۊ يؤ چند دفأ کسن أجي بجنگسن ولي سرآخر، جستان حسنˇ أمرأ صلح ؤ بيعت کؤنه. [۲۸] أطرۊوش جستانˇ پيمؤن أجي شعر بؤته‌دأنه. [۲۹] ناصر طبرستانˇ حکۊمت گۊدنˇ ناکامي پسي وگردنه ديلمان ؤ گيلؤن-ه. ايمه اي ممالکˇ حفظ گۊدن ئبه يه‌مدتˇ سال-ه هۊسم زيوست دئباخي رۊزؤن-ه دیلمؤنˇ گیلاکجان دبۊ. مرقۊم ؤ مشهۊد ايسسه أطرۊوش اي مدت چندته مچچيد اي مناطقˇ مئن بساته. [۳۰][۳۱]


طبرستان‌ئه فترکسن دچينواچين

حسن أطرۊوش هأنده طبرستانˇ فتح گۊدنˇ ويسين حقسأى بؤده. اۊن ۲۹۳ ه.ق يه لشکر کاکي ؤ فيرۊزانˇ پئرˇ فرمؤندهي جي بخسأنئه طبرستان. ابۊالعباس عبدالله‌بن محمد، طبرستانˇ حاکم اي سپاه-ه شکست بدأ يؤ پۊرپۊرˇ جنگي آدم منجمله کاکي ؤ فيرۊزان بقتل برسئن ؤ بۊمؤنسه‌'ن جيويشتن ديلمؤن.[۳۲] [۳۳][۳۴][۳۵] أطرۊوش سۊ گرش آمؤل ؤ دۊ گرش فترکسه ديگر مناطق-ه.[۳۶] ناصرˇ ناکامي دلايل-ه خأ ابۊالعباس عبدالله‌بن محمدˇ سياست-ه در قبالˇ ديلميئن ؤ طبرستانˇ مردۊم وامۊتن. سامانيئنˇ حاکم طبرستانˇ مردۊم ؤ کۊچ بؤده علويئن أجي به اکرام ؤ احسان برخؤرد دأشت ؤ ايشؤن-ه خۊ أمرأ همراه گۊد، بأني ديلمئنˇ سرؤن-ه هديه هأدأن أجي رفعˇ کدۊرت بؤده.[۳۷] اي کۊنۊشؤن ناصرˇ مقبۊليت-ه اۊ سامؤن عقب بأگنئه ؤ ديلميئن أن حتي اۊن-ه تنأنيتن. امما احمدبن‌اسماعيل ساماني ابۊالعباس-ه عزل‌ؤده ؤ ۲۹۷ ه.ق سلام نؤمي-ئه بنأ اۊنˇ جا. [۳۸] سلام خۊ کۊتا حکۊمتˇ مئن صدۊهشتاد درجه تغييرˇ سياست بدأ يؤ ديلميئنˇ هدايأ قطعؤده ؤ اي کار ديلميئنˇ شۊرش-ه باعيث بۊبؤ ؤ البته سرکۊب أن بؤده. [۳۹][۴۰] امما آمؤلˇ شۊرش-ه تاوسه مننئيس ؤ نهايتا شأر أجي بدستˇ مردۊم اخراج بۊبؤ. اي مئنه احمدبن‌اسماعيل ساماني هأنده ابۊالعباس-ه بخسأنئه طبرستانˇ تؤليت. [۴۱][۴۲] ابۊالعباسˇ مرگˇ پسي به‌صفر ۲۹۸ ه.ق، محمدبن‌ابراهیم صعلۊک، رىˇ حاکم، ساماني أميرˇ فرمؤنˇ مطابق بۊشؤ طبرستان ؤ اۊرارˇ حکۊمت-ه گردن بيته. اۊنأني ابۊالعباسˇ رسۊمات-ه گردن ننأ ؤ ديلميئنˇ شيريني-ئه قطعؤده. أطرۊوش اي فرصت-ه غنيمت بۊدؤنسه ؤ ديلميئنˇ چکنه‌أنه بر ضدˇ صعلۊک بؤخمأسسه.[۴۳][۴۴]

سوؤمي فترک دچينواچين

گيل ؤ ديلمˇ گردأگيري أمرأ ۳۰۱ جمادي‌الاخر ه.ق سوؤمي گرش طبرستان-ئه عزيمت بؤده. ناصرˇ سپاه چالۊس (شالۊس)-ئه دؤرأؤدن ؤ پيرۊزي پس کس‌به‌کس برسأنئن آمؤل-ئه. [۴۵] محمدبن‌ابراهیم صعلۊک شکستˇ پسي جيويشته آمؤل ؤ اۊراگؤرگان أجي برسئه رى. حسن أمما امؤلˇ مئن مشايخ ؤ مۊللأن-ه قأينأ بؤده سامانيئنˇ حمايت أجي دس ويگيرن. اي حسابˇ سر بي‌دردسر واردˇ شأرأبؤ. [۴۶] هۊ سأتتأ عبدالله‌بن حسن عقیقي گه ساري علويئن أجي بۊ خۊ يارؤنˇ أمرأ حسن-ه تنأگيته ؤ پۊرˇ پۊر آدم نفرات اينˇ أمرأ بيعت بؤدن.

سربس دچينواچين

  1. تاريخ گيلان از آغاز تا پايان حکومت‌های محلی خان سالار، ناصر عظیمی، ولگ ۲۸۶، نشر فرهنگ ایلیا
  2. ناطق بالحق (ابۊطالب هارۊني)، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰
  3. جنداري، ولگ ۴۶
  4. طبری، جلد ۹، ولگ ۶۱۲، ۶۲۱
  5. بخاری، ولگ ۵۳
  6. ابن‌ابی‌الحدید، جلد ۱، ولگ ۳۲-۳۳
  7. ابن عنبه، ولگ ۳۰۸
  8. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰-۵۱
  9. مُحلی، جلد ۲، ولگ ۵۶
  10. تتميم آملي، ولگ ۶۰۴
  11. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۰-۵۱
  12. مُحلی، جلد ۲، ولگ ۶۴
  13. هبوط قدرت از کوهستان به جلگه/ بخش دوم؛ ناصر عظيمي - ورگˇ وبجيگه
  14. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۲
  15. مُحلی، جلد ۲، ولگ ۶۷
  16. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۳
  17. ابن اسفنديار، جلد ۱، ولگ ۲۶۲
  18. مادلۊنگ، ۱۹۷۵، جلد ۴، ولگ ۲۰۸
  19. مسعۊدي، جلد ۵، ولگ ۲۶۰
  20. صابي، ولگ ۲۳-۲۴
  21. علم‌الهدی، ولگ ۶۳
  22. منصۊر بالله، جلد ۱، ولگ ۳۰۹
  23. حسني مؤيدي، ولگ ۱۸۴
  24. صابي، ولگ ۲۳
  25. قخررازي، ولگ ۱۲۳
  26. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۵۳، ۶۰
  27. صابي، ولگ ۲۳-۲۴
  28. ابن‌واصل، تاریخ صالحی، ولگ ۴۷۴
  29. ناطق‌بالحق، ۱۳۸۷ ش، ولگ ۶۰
  30. ابن‌اثير، جلد ۸، ولگ ۸۱
  31. نويري، جلد ۲۶، ولگ ۹
  32. صابي، ولگ ۲۶
  33. اؤلياالله، ولگ ۱۰۴
  34. ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۰
  35. حسني مؤيدي، ولگ ۱۸۴
  36. علي‌بن‌بلال‌آمؤلي (حسنی، تتمیم، ولگ ۶۰۶-۶۰۷)
  37. ابن‌اثير، جلد ۸، ولگ ۸۱
  38. ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۵-۲۶۶
  39. ابن‌اثیر، جلد ۸، ولگ ۸۱-۸۲
  40. ميرخواند، جلد ۴، ولگ ۳۸
  41. مسعۊدي، جلد ۵، ولگ ۲۶۱
  42. ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۶
  43. ابن‌اثیر، جلد ۸، ولگ ۸۲
  44. ابن‌اسفندیار، جلد ۱، ولگ ۲۶۸-۲۶۹
  45. گرديزي ولگ ۱۹۰-۱۹۱
  46. حمزه ايصفهاني ولگ ۱۷۴-۱۷۵


بيرۊني خالؤن دچينواچين