پاريس ٚ کٚمۊن (فرانسوي مئن: Commune de Paris) یته اينقلابي دؤلت بؤ گه ۱۸۷۱ ٚ مارچ ٚ ۱۸ ٚ جي تا مئی ٚ ۲۸ فرانسه ٚ نيشتنگا مئن یأني پاريس قۊدرت-ه چيکأیته بؤ.

پر لاشز ٚ قبر ٚ سنگه، کمۊناردؤن ٚ آخري سنگر أرتش ٚ مؤنظم ٚ برأبر

فرانسه یأ پرۊسيا ٚ جنگ ٚ مئنأ (۷۱-۱۸۷۰) فرانسه ٚ مللي گارد پاريس ٚ جي دفاع گۊد أ کارگري قشر ٚ راديکاليسم اۊن ٚ سالداتؤن ٚ مئنأ دپيته یأ جؤنأینه بؤ (گه اۊشؤن ايمه «کمۊنارد» نؤم وٚیتن). سال ٚ ۱۸۷۰ «سۊوؤمي جؤمۊري» ٚ تأسيس أ اۊن ٚ ديشکسن جنگ ٚ مئن ٚ پسي، ۱۸۷۱ ٚ مارچ ٚ ۱۸ مللي گارد ٚ سالداتؤن شأر ٚ کٚنترؤل-ه دسأیتن. اۊشؤن فرانسه ٚ أرتش ٚ مئن ٚ دۊته جنرال-ه بؤکۊشتن أ «سۊوؤمي جؤمۊري» ٚ تنأیتن-ه گردن ننأن گ اۊن ٚ تأد هأکش‌وکش بؤدن یته مۊستقل ٚ دؤلت-ه تأسيس بؤنن.

کٚمۊن دۊ ما ره پاريس ٚ مئن مطرح بؤ یأ سياستؤني اتخاذ بؤگۊد گه یته مۊترقي یأ نأمذهبي سيستم-ه اۊ مؤقؤ ٚ سۊسيال‌دمؤکراسي ٚ قالب ٚ مئن دفرأشتن. اي سياستؤن دين أ دؤلت ٚ وأجينش أ خلک ٚ گۊده ٚ حۊکۊمت أ مافيٚت ٚ ايجاره یأ کۊشتأکؤن ٚ کار ٚ لغو بأني کارگرؤن ٚ خۊمۊديريتي ٚ حق ٚ مۊسؤنچي‌‌ئه تنأیته نأبؤ. کمۊن ٚ مئن کارخؤنه‌أني گه سرمایه‌دارؤن جنگ ٚ مئنأ رهأ بدأ بؤن ٚ ايداره کارگري اتحاديه‌أن ٚ دس دکت هيتأني تمؤم ٚ رۊمي کيليسا'ن أ بأني کاتؤليک مدرسه‌أن دؤبسئن بؤبؤن. فمنيست أ سۊسياليست أ‌ کٚمۊنيست بأني آنارشيست ٚ جريؤنؤن مۊهم ٚ نخشؤن-ه کٚمۊن ٚ مئن ايفا گۊدن. کمۊن هيتأن خأسه دؤبؤ-سيستم ٚ مرزؤن ٚ جي هاوؤزه یأ یته نؤوين ٚ نظام-ه دۊنیا-آ بنٚمایأنه ولؤ کمۊناردؤن خۊ أهداف-ه هأرسئن ٚ ره کم ٚ فۊرصتي یأني دۊ ما جي کمتر مؤل دأشتن. فرانسه ٚ مللي أرتش مئی ما ٚ تۊمؤنأکۊن، «خۊن‌وؤبؤ هٚفته» ٚ طی گه ۱۸۷۱ ٚ مئی ٚ ۲۱ ٚ جي شؤرۊع بؤ، کمۊن-ه سرأکۊتۊن بؤگۊد. مللي نيرؤن (أرتش ٚ مؤنظم) جنگ ٚ مئن أ اعدام ٚ جي اي یته هفته مئن همهمه ۱۰ تا ۱۵ هزار کمۊنارد-ه بکۊشتن هيتأن یته تأییدانؤبؤ گۊزارش ۱۸۷۶ ٚ مئن اي رقم-ه ۲۰ هيزار نفر ذکر کۊنه.[۱] کمۊن خۊ آخري رۊزؤن ٚ مئن پاريس ٚ أعظم ٚ أسقف، جؤرج دابؤی، بأني حؤدۊدوري صتته گرۊگان-ه گه ويشتري ژاندارم أ کشيش بؤن اعدام بؤگۊد. ۴۳۵۲۲ کمۊنارد گه اۊشؤن ٚ ۱۰۵۴ نفر زۊنؤنه بؤن أسيرا بؤن. اۊشؤن ٚ نصف أزا وابؤن. ۱۵ هيزار نفر مۊحاکمه بؤبؤن گه اۊشؤن ٚ ۱۳۵۰۰ نفر مۊجرم ٚ عۊنوؤن ٚ جي حۊکم بؤخؤردن. ايشؤن ٚ جي ۹۵ نفر اعدام، ۲۵۱ نفر بيگاري یأ ۱۱۶۹ نفر تبعيدا بؤن (ويشتر کالٚدؤنيا ٚ جزيره-أ). هيزاران نفر أني کمۊن ٚ آدمئن ٚ جي اينگيليس، بلجيک أ سۊئيس-ه بيرۊتن. تمؤم ٚ زندؤن‌دؤبؤرؤن أ تبيعيد‌بؤبؤرؤن سال ٚ ۱۸۸۰ ٚ مئن عفو بؤخؤردن أ بؤتۊنسن خۊ خؤنه‌أن-ه وگردن، جایي گه خۊ سياسي مشاغل-ه هندئه سرأیتن.[۲]

بحث کمۊن ٚ سياستؤن أ نتایج ٚ سر پۊر أثرنن بؤ کارٚل مارکس (1883-1818) بأني فردريش ئنگلس (1895-1820) ٚ ايده‌أن أ ويرشؤن ٚ سر اۊته گه اۊن-ه أوولي پرؤلٚتري ديکتاتؤري تؤصيف بؤگۊد دأرن.[۳]

سربس دچينواچين

  1. Audin, Michele, La Semaine Sanglante, Mai 1871, Legendes et Conmptes (in French), Libertalia Publishers (2021).
  2. Milza 2009a, pp. 431–432.
  3. Rougerie 2004, pp. 264–270, citing remarks by Frederick Engels, London, on the 20th anniversary of the Paris Commune, March 18, 1891.