منۊچهر زياري
فلک‌المعالي ابۊمنصۊر منۊچهر بن ٚ قابۊس زياري، زيارئن ٚ پئنجۊمي کارکيا بؤ گه قمري هجري ۴۰۳ تا ۴۲۰ گۊرگان، طبرستان، قؤمس ؤ گيلان (پتشخوارگر یا کاسپين) ٚ سر حؤکۊمت گۊد. منۊچهر قابۊس ٚ وچه ؤ وشمگير ٚ نوٚوه بؤ، قابۊس گه خۊ قلمرؤ-يه دس ٚ جي هدأ بؤ چن‌سال سامانئن ٚ دربار ؤ خۊراسان ٚ مئن زيويش گۊد. منۊچهر اي دؤران ٚ مئن، زمتي مجدالدؤله ديلمي ارتش ٚ مئن هيسأ بؤ. قابۊس وختي گه بؤتۊنس هندئه حؤکۊمت ئبه وگردئه، منۊچهر-ه گيلان ٚ حاکم بؤگۊد. قابۊس خۊ عمر ٚ أواخر ٚ مئن بدگمؤن وکته بؤ يؤ چنته جه خۊ اطرافيان-ه بکۊشت. هين ٚ ره چنته جه سرداران قابۊس-ه قتل ئبه برسأنئن، ايمه منۊچهر-ه دأوت بؤدن تا حؤکۊمت-ه قبۊل بؤنه. منۊچهر زيارئن ٚ کارکيايي پذيرفتن ٚ پسي خۊ پئر ٚ أصلي قاتلان-ه دسگير ؤ قصاص بؤگۊد. منۊچهر اي دۊدمان ٚ أوولي کارکيا بؤ گه مستقل ٚ حؤکۊمت ندأشت. اۊ خۊ کارکيايي أوايل ٚ مئن مجبۊرا بؤ سلطان محمۊد غزنوي-ئه مطيع بؤبۊن ؤ اۊن ٚ لاکۊ أمرأ ازديواج بؤگۊد، ولي منۊچهر ونأشت گه محمۊد پتشخوارگر(کاسپین) ٚ مئن خئلي نؤفۊذ بدأره ؤ محمۊد-ه ساليانه باژ دأ. منۊچهر ٚ دؤران ٚ مئن زيارئن کم کمه افۊل پيدادن ؤ خۊ دئبار ٚ قۊدرت-ه ندأشتن، هرچند گه اي تفاق منۊچهر ٚ پيشي ني سرأگيتن بؤبؤ بؤ. منۊچهر ٚ دؤران پۊرجار نؤبؤ يؤ اۊن ٚ مئن ويژه جنگي شکل نگيت. منۊچهر خۊ حکۊمت ٚ مئن شيعيان-ه توجه گۊد ؤ اۊشؤن-ه احترام نأ. سلطان محمۊد ری ٚ فتح گۊدن ٚ پسي يؤ منۊچهر ٚ حمايت گۊدن شيعيان ٚ جي وأسي منۊچهر ٚ قلمرؤ ئبه دس توأدأ يؤ منۊچهر مجبورا بؤ تا مبلغي سلطان محمۊد-ه هأده تا خۊ قلمرؤ-يه بدأره. منۊچهر اديبؤن أ شعرا-يه توجه دأشت ولي نأ خۊ پئر ٚ مۊسؤن قابۊس. منۊچهر ٚ پيلاپئر ٚ پئر، يني زيار گيلان ٚ شي بؤ يؤ احتمالا گيلک بؤ. منۊچهر ٚ مۊردن ٚ پسي انۊشيروان اۊن ٚ وچه زيارئن ٚ کارکيا بؤبؤ.
.jpg)
پيشينه
دچينواچينسامانئن زيارئن ٚ حؤکۊمت ٚ تأسيس بؤؤن ؤ مردآويج ٚ کيشورگۊشايي دؤران، خۊ قۊدرت ٚ اؤج ٚ مئن هيسأ بؤن. مردآويج ؤ ساماني اميران ٚ روابط ٚ مئن پۊر فراز أ فرۊد نيأ. وشمگير ٚ پسي زيارئن ؤ سامانئن ٚ روابط دۊستانه‌تر وکت ؤ زيارئن ايته حائل ٚ ديوار ئبه بۊيئن ؤ سامانئن ٚ مئن تبديلا بؤؤن. قابۊس وختي گه مجدالدوله جي ديشکن بؤخؤرد، سامانئن ٚ دربار-ه پنا بؤبۊرد ؤ ۱۸ سال حؤکۊمت ٚ جي دۊر بئسسأ. زماتي گه قابۊس خۊ حؤکۊمت ئبه وگردس سامانئن خۊ قۊدرت-ه دس ٚ جي بدأ بؤن ؤ قۊدرت سلطان محمۊد ٚ دس دکته بؤ. قابۊس وختي گه سامانئن ٚ دربار ٚ مئن هيسأ بؤ چن‌مرته مجدالدؤله أمرأ بجأرس ولي بي‌نتيجه بؤ، أمما اي دۊنفر فارغ جه سياسي مسائل نزيک ؤ رخابانه روابطي دأشتن، چۊنان‌گه متۊچهر قابۊس ٚ وچه زماتي مجدالدؤله ئبه خيدمت گۊد ؤ قابۊس با اينگه مجدالدؤله ضعف ٚ جي واخب بؤ ولي هيچ‌زمت ری ئبه فگن نؤگۊد. قابۊس سلطان محمۊد ٚ أمرأ ني خۊجير روابط دأشت ؤ اي دۊته هم‌کله بؤؤن. منۊچهر زيارئن ٚ کارکيا بؤؤن ٚ پيشي خۊ پئر ٚ جانب ٚ جي گيلان ٚ فرمؤنروا بؤ.
کارکيايي
دچينواچينمنۊچهر برخلاف ٚ خۊ اجداد خئلي جنگ ؤ جار نؤگۊد ؤ غزنوئن ؤ سلطان محمۊد ٚ تابع بؤ.
دابي مسائل
دچينواچينبا اينگه منۊچهر ٚ دؤران ٚ مئن برخي جه اديبان غزنوئن-ه پنا بؤبۊردن ولي برخي مورخان'ني معتقدن گه منۊچهري دامغاني خۊ نؤم-ه منۊچهر ٚ زياري جي تخلص بؤده ؤ ابۊالفرج علي بن حسین بن هندۊ (نؤمي حکيم) مدتي منۊچهر ٚ خيدمت هيسأ بؤ يؤ ابن ٚ سينا غزنوي نيرؤؤن ٚ ويرۊتن ٚ زمت پاچ ٚ زماتي زيارئن-ه پنا بؤبۊرد ؤ اۊجه يته رساله ني بنويشت ؤ ايمه بۊيئن-ه پناه بؤبۊرد.
سربس
دچينواچين- خورسندی، مهدی. «کتاب شرح زندگی بوعلی سینا». بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹.
- پرویز، عباس (١٣٣۶). تاریخ دیالمه و غزنویان. تهران: مؤسسه علی‌اکبر علمی.
- رضازاده لنگرودی، رضا. «جنبش مرداویج گیلی». در م. پ. جکتاجی. گیلان‌نامه، مجموعه مقالات گیلان‌شناسی. دوم.
- فقیهی، علی‌اصغر (۱۳۹۳). تاریخ آل‌بویه. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی و دانشگاه‌ها.
- کجباف، علی‌اکبر (۱۳۸۶). «بررسی مناسبات حکومت آل زیار و خلفای عباسی». فرهنگ اصفهان.
- مفرد، محمدعلی (۱۳۸۶). ظهور و سقوط آل‌زیار. تهران: رسانش. شابک ۹۶۴-۷۱۸۲-۹۴-۵.
- ملک‌زاده‌بیابانی، بانو (۱۳۵۳). «سکه‌های زیاری» (۱۶). تهران: پایگاه محلات تخصصی نور: ۴۷–۶۷.
- مهرآبادی، میترا (۱۳۸۱). سرگذشت علویان طبرستان و آل زیار. تهران: اهل قلم. شابک ۹۶۴-۵۵۶۸-۹۲-۷.
- موسوی بجنوردی، کاظم (۱۳۹۳). تاریخ جامع ایران. ۸. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۴۳-۶.
- عماری، حسین. «آل زیار». دانشنامه بزرگ اسلامی. ۲. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- بخش ادبیات عرب (۱۳۸۵). «ابن هندو». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۶۴-۷۰۲۵-۴۰-۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ تیر ۱۳۹۱.