مأمد أميني لاهيجي
مأمد اميني لاهيجي (م.راما) ۱۵۲۱ دیلمی شریر ما نؤهؤم (۲۳ دی ما ۱۳۲۶ هجری شمسی) لاجؤنˇ مئن، يته ميؤنه خؤنواده مئن بيچئه بۊبؤ ؤ خۊ ايبتدايي ؤ متوسطه تحصيلاته هؤره تمنأگۊده. أوولي شعري گه بؤته، ۱۵۳۵ یا ۱۵۳۶ بۊ گه اۊ زمت، پيامˇ مللی رۊزنامه مئن چاپ بۊبؤ.[۱]
زيندگؤني
دچينواچينم.راما هۊ دانش آمۊري ؤ جوؤني زمتˇ جي، شعر ؤ شاعري ميئن خۊ تلاشه کأدبۊ ؤ اي مئنه، اينˇ مدٚرسه مۊدير، آقاى کیافر گه خۊدش يته خؤرم نيويشتنکس ؤ أديب بۊ، اینˇ استعداده بياته بۊ ؤ اينه تشويق گۊد. خۊ متوسطه تحصيلاتˇ تمنأگۊده پسي، کۊنکۊرˇ مئن شرکت بۊده ؤ تبريزˇ دانشگاه، آبياري مۊهندسي قبۊلأ بؤ ۊ سال ۱۵۴۳ خۊدانشگاه تمنأگۊده. هۊ زمت بۊ گه گاگلف اينˇ شعرؤن، خۊشه ؤ فردؤسي مجلله ميئن چاپ بۊ. هۊ زمت، م.راما آزاديخايي کارؤنˇ ويسين، يته تاوسسؤني نيصفˇ شؤ، ساواکˇ آدمؤن دکألسن اینˇ پئری خؤنه مئن ؤ اينه خۊشؤنˇ أمرأ ببۊردن. م.راما هشت سال زيندؤنˇ مئن بىسأ ؤ ويشترˇ خۊ گيلکي شعرؤنه هۊ زيندؤنˇ مين بؤته گه شديدن انقلابي حال ؤ هوا دأنه. ۱۵۵۲ اميرˇ ما (بهمن ۱۳۵۷ هجري شمسي)، وختي مردۊمˇ مۊبارزه ايرانˇ مئن جؤرأگيته بۊ، م.رامأني ، باخي سياسي زيندؤنئنˇ هأمرأ آزادأ بؤ ۊ ۱۵۵۲ تا ۱۵۵۵ سالؤنˇ مئن گه ایرؤنˇ جامعه فضا به نسبت آزادتر بۊ، فۊرصتˇ جی ايستيفاده بۊده ؤ خۊ شعرؤنه، خۊ بابˇ ميل چاپ بۊده.[۱]
آزادي پسي
دچينواچينم.راما، اينگليسي زوؤنˇ سر تسللۊط دأشت و فرانسوي زوؤنˇ أمرأ پۊر آشنا بۊ. وختی گه زيندؤنˇ جی آزادأبؤ، خۊ ريفئقؤنˇ ايلجارˇ هأمرأ ؤ با توججؤه به خۊ رشته (آبياري مۊهندسي) بۊتؤنسته تئرؤنˇ مئن يته کار بيأجي ؤ هۊ سالؤنˇ مئن ايزدواج بۊده.[۱]
مرگ
دچينواچينآسئد مأمد يمنی وأدي مئن، م.راما سنگˇ قبرˇ سر بنويشته نأى: شادروان محمّد امینی. فرزند حسن. که چون رودي خروشان به امواج خشمگین دریا پیوست (گیلکی وگردؤن: شادروان مأمد أميني. حسنˇ زأک. گه دريا کخ به لب بأرده کۊلؤنه فئویته)
سال ۱۵۵۹، نؤرۊزˇ ما چارۊم، يته گرمˇ تاوسسؤنˇ رۊز، کلأچئه ميئن، شرکتˇ کار هله سرأىته نبؤ، م.راماىˇ ىکته تبریزي ريفئقؤن شۊنه دريا مئن گه سينؤ بکۊني؛ دريا طۊفاني بۊنه ؤ م.راما شۊنه گه خۊ رفئقه نيجات بدئه، خۊدش دريا مئن دمينه.[۲]
شعرؤن
دچينواچينم.راما گيلکي شعرؤن گه اؤجا کيتابˇ مئن چاپ بۊبؤره،[۳] گيلکي أدبياتˇ مئن خۊ جاجيگهٰ دأنه ؤ علاوه بر زيبايي، خۊ تعهد ؤ آرمانؤنأني دأنه.
م.راما گیلکي شعرؤنه، لاجؤنˇ قأوه‌خؤنه‌ٰنˇ مئن خؤندن، بي اي کي بۊدؤنن ايشؤنˇ شاعر کیسه. چأىي چيني زمت، لأکؤکؤن ؤ زنأکؤن، چأىي باغؤنˇ مئن اینˇ شعرؤنه خؤندن، بي اي کي مأمد أمينئه بشنأسن.[۴]
چند نؤمۊنه، م.راما گيلکيˇ شعرؤنˇ جي
دچينواچين
- گيلان
نيشتي درياىˇ کنار تي دس ؤ پا پهنأگۊدي
کوهˇ ور، جنگلˇ ور، سبزˇ گيلؤن
ماهي جۊش کؤنه تي درياجي ولي
ماهيگير شندره دؤده مجنه
صدري وۊش کؤنه تي سينهٰ جي ولي
گيلˇ مرد چمپه به زحمت پچنه
گۊش بدي سبزˇ گيلؤن
جؤنˇ گیلؤن
تۊ صدایˇ تبره ايشتؤني؟
دستˇ غارت خأنه تي جنگلˇ گنجه ببره؛ ایشتؤني؟
چره نيمخيز نيشتي؟
ویریس از جا گیلؤن
نیشته أيؤمˇ اۊمید هنده تي رافا گیلؤن
اۊ رۊزؤن میرزا أگه تي گۊشˇ جیر
بۊته يکته کلمأى
تۊ خؤˇجي ویريسأی
امرۊ ده صدته کۊچیک‌خؤن دأني
امرۊ ده جنگلˇ سؤرخ، امرۊ ده بيشهٔ شيرؤن دأني
ویریس از جا گیلؤن
نیشته أيؤمˇ اۊمید هنده تي رافا گیلؤن
ويريسين برزگرؤن
ویریسین کارگرؤن
ویریسین ماهيگیرؤن
ویریسین اأی گیلˇ مردؤن ویریسین.
قصرˇ زيندؤن؛ ۱۵۴۶ ديلمي
- تۊرشˇ واش
اي پيلئه دۊنياىˇ مئن
زندگي جي هيچچي قشنگتر نبنه
تۊرشˇ واشم که هأمش آفتˇ باغه-
نخأنه زيندگي جي ديل بکنه،
تۊرشˇ واش زندگئه دۊس دأنه، هيتؤ که کاس-آقاى-
خۊشˇ چشمه دوده،
جۊش کؤنه باغ ؤ بيجارˇ مرزه گينه
وۊش کؤنه سبزي پا جير نيشينه.
جۊمأکۊن خؤب تي حواسه کاس آقاى
بپپا تأ گۊل نزنه
اينˇ اۊ سبزˇ جۊلى
اينˇ آرؤمˇ نيگا
اينˇ اۊ زردˇ گۊلى؛
أگه غافل بنيشي
نکۊني فکرˇ وجين،
خۊشˇ کۊل نئنه تي محصۊله بئنه
جۊمأکۊن خؤب تي حواسه کاس آقاى
تيزأکۊن تي کۊلˇ داسه کاس آقاى.
اي پيلئه دۊنياىˇ مئن
زندگي جي هيچچي قشنگتر نبنه
تۊرشˇ واشم که هأمش آفتˇ باغه-
نخأنه زيندگي جي ديل بکنه،
سال ۱۳۵۳ ديلمي؛ مشهدˇ زيندؤنˇ ميئن
- خزه
تيتي بۊده خألي-دار
طبل ؤ شيپۊرˇ بهار
باغˇ مئن جار بزئه.
خزه از خؤ ويريسأ
علف از خؤ ويريسأ
گۊلˇ شيپۊري خۊ شيپۊره بزئه
کۊتکؤتۊ عطره بدأ
کي خۊته
کي ايسأ
کي بۊشؤ
کي بمأ؟
بيسˇ يک رۊزˇ ديگه
أمي همسايه خؤنه
تۊخمˇ مرغؤن شيکئنن
جۊجه مرغؤن در أنن
مي ديلى خأنه أمي مرغؤن-
تۊخمˇ بسيار بۊکۊنن
بنيشن تۊخمؤنˇ سر
ماشينˇ جۊجه-کشئه خار بۊکۊنن.
مي ديلى خأنه أمي خؤنه
همه خؤنه بۊبۊن هر رۊ بهار
ولي أفسۊس که اي بار
قرض أمه خؤنه ايسأ
بانکˇ رهني خۊ دۊته دسته بنأ مي پئرˇ سر
هرچه کؤنيم نشنه
مي مارى حؤضˇ کنار ناله کؤنه:
يا ابؤالفضلˇ رشيد!
خزه أز اي سرˇ ديوارˇ حياط
شنه تا اۊ سرˇ ديوارˇ حياط
خزه خسته نبنه.
گۊلˇ شيپۊري خۊ شيپۊره بزئه
کۊتکؤتۊ عطره بدأ
کي بۊشؤ
کي بمأ؟
کي خۊته؟
کي ايسأ؟
سال ۱۳۴۶ ديلمي
چند نؤمۊنه، م.راما فارسيˇ شعرؤنˇ جي
دچينواچينأولين شعري گه بؤته (خؤنه خالي حياطˇ ميئن)، ۱۵۳۵ یا ۱۵۳۶ بۊ گه اۊ زمت، پيامˇ مللی رۊزنامه ميئن چاپ بۊبؤ.
- در هشتی برهنه ی خانه
گفتم به مادرم:
امروز ما ناهار چه داریم؟
خندید و گفت : عزایِ غذای شب!
گيلکي وگردؤن:
- خؤنه خالي حياطˇ ميئن
مي مأره بؤتم:
ايمرۊ ناهار چي دأنيم؟
خنده بؤده بؤته: شؤˇ غذاىˇ عزا!
يکته وابين، شعر «رفتن همیشه اصل است»ˇ جي( اي شعر، کيتابˇ «مشت و درفش»ˇ ميئن دره).
شايد گياه بخواهد، در لاک بذر بماند
شايد گياه بخواهد که ارتفاع نپيمايد
اما زمين نمی‌خواهد و آفتاب نمی خواهد!
گيلکي وگردؤن:
شايد وأشى بخأسته بي، خۊ تيۊمˇ ميئن دمأسي
شايد وأشى بخأستي جؤر نشي
زمين ولي نخأنه ؤ أفتؤ نخأنه!
شعرˇ «زنگ چهارم:دیکته» اي شعر، کتابˇ « زنگ اول: دروغ»ˇ ميئن چاپ بۊبؤ.
بچه ها،
کاغذی بردارید،
بنویسید: کبوتر زیباست.
بنویسید: کلاغ بی نهایت زشت است.
بنویسید که دارا خوب است.
بنویسید که آذر خوب است.
بنویسید که دارا فردا،
قهرمان خواهد شد.
بنویسد که آذر فردا،
قهرمان می زاید.
بنویسید که دارا یک مسلسل دارد.
بنویسید که آذر بی عروسک هم می تواند باشد.
اما در دلش
غوصه و ماتم دارد
تا شب جمعه ی آینده
مشق‌تان این باشد: که
بابا دندان دارد ،اما
نان ندارد بخورد.
گيلکي وگردؤن:
زأکؤنی!
ميداد ؤ کاغذ ويگيرين
بنويسين گه کبۊتر خۊجيره
بنويسين کلاچه دئن مراغأ زئنه آدمه
بنويسين گه آذر خؤرمه.
فرده دارا، یته پيلˇ کس بۊنه.
فرده آذر،
پیلˇ مردأی چئنه،
بنويسين.
بنویسین دارا، یکته مۊسلسل دأنه.
بنویسین آذر،
بي نينئکام تؤنه بيسه،
گرچي خۊ ديلکˇ ميئن،
غۊصه ؤ ماتم دأنه.
أمأ تا هفتهٔ ديگه جۊمأشؤ
شيمي دس رج اي ببۊن:
گه پئرى،
خؤدرنˇ گازه دأنه،
امّا نؤن ندأنه.
آثار
دچينواچين- مشت و درفش (فارسي ديوان)
- شطرنج خۊن (فارسي ديوان)
- غزل‌های بند (فارسي دسفيچين بۊبؤ شعرؤن)
- اؤجا (گیلکی ديوان)
- جمهوری دموکراتیک سازها (فارسی داستؤن، زأکؤن ئبه)
- شکست ناپذیران (فارسي رۊمان)
- آسوده خاطر (وگردؤن؛ فۊئنتسˇ کيتابˇ جي)
- سران و سلاطین(وگردؤن)
- انقلاب در انقلاب (وگردؤن دۊ نفرˇ ديگه أمرأ)
سربس
دچينواچين- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ شصت سالگی م.راما. میرعماد موسوی
- ↑ شصت سالگی م.راما. میرعماد موسوی
- ↑ م. راما (محمد امین لاهیجی). اوجا (مجموعهٔ اشعار گيلکي). کتاب‌فروشی ملی. لاهیجان:۱۳۵۸.
- ↑ جمشید طاهری‌پورˇ قؤلی