سللۊل (اينگيليسي مئن: Cell) حیات ٚ أشکال ٚ بۊنين واحد کۊنش أ چاگۊدأر ٚ شي هيسه. تمؤم ٚ سللۊلؤن یته غشا-دؤبؤ ٚ سيتؤپلاسم ٚ جي چاؤدن بۊنن أ پۊر زيو ٚ مؤلٚکۊل مؤنه ره پرؤتئين أ DNA أ RNA بأني پۊر ريج ٚ مۊغذي مواد أ متابؤلیت ٚ حاوي هيسن.[۱][۲][۳] اي واجه «cellula» ٚ لاتين ٚ کلمه جي هأنه گه یأني «کۊچ ٚ اۊتاق».[۴][۵]

پياز پۊس ٚ سللۊلؤن، سللۊلي سىر ٚ مۊختلف ٚ مراحل ٚ مئن (drawn by E. B. Wilson, 1900)

سللۊلؤن تۊنن یته مخصۊص ٚ کۊنش دأشته‌بۊن أ مۊختلف ٚ فعاليتؤن-ه سيتؤپلاسم ٚ مئن أنجؤم بدن مثلاً مؤنا‌چاکۊني، DNA ٚ ترميم، پرؤتئین ٚ سنتز أ لکش[۶] ٚ مۊسؤنچي فعاليتؤن.[۷] سللۊلؤن مؤتمایز أ تکثير بؤ تۊنن. سللۊلؤن ٚ ويشتري خۊ‌ ريج ٚ سایز ٚ دؤني ميکرؤمتر ٚ مئن أندازه‌گيري بۊنن. واشؤن أ جؤنورؤن ٚ سللۊلؤن ٚ ويشتري خألي نۊري ميکرؤسکؤپ ٚ بۊن دئه‌شا هيسن، ۱ تا ۱۰۰ ميکرؤمتر ٚ أبعاد ٚ همرأ.[۸]

ألبت ئلکترؤني‌ميکرؤسکؤپ پۊر زنگتر ٚ تصوير هأدنه یأ سللۊل ٚ چاگۊدأر-ه دقيق مألم گۊد تۊنه. زيواچئن-ه شأنه دۊته سيفا جرگه مئن دنأن: تک‌سللۊلي (خألي یته سللۊل ٚ جي چاؤدن بۊنن، باکتري مۊسؤن) یا چند‌سللۊلي (واشؤن أ جؤنورؤن).[۹] تک‌‌سللۊلئن ٚ ويشتري ميکرؤ-اؤرگانيزم ٚ عۊنوؤن ٚ جي جرگه‌دبۊد بۊنن. واشؤن أ جؤنورؤن ٚ سللۊلؤن ٚ تئداد گۊنه‌أن ٚ مئنأ مؤتفاوته. تخمين بزأ نأ گه آدم ٚ جؤن مؤتشکل هيسه تقريب‌وري ۳۷ ترئليۊن (10¹³×3.72) سللۊل ٚ جي.[۱۰] اي سللۊلؤن ٚ ۸۰ مئلیادته مجيک-ه چاؤنن.[۱۱]

یۊکاريؤتي سللۊل (چپ) پرؤکاريؤتي سللۊل (راست)

مۊطالعه سللۊلؤن ٚ سر أ اينگه چۊته کار کۊنن رابري بؤده دأره خلي دئه مۊطالعات-ه زيوٚسشنأسي ٚ تيندار ٚ زمينه‌أن مئن گه DNA ٚ کشف، سرطؤن ٚ سيستمؤن ٚ بایؤلؤجي، پيرش بأني تکويني بایؤلؤجي-ئه تنأیره.

سيتؤلؤجي یا سللۊل‌شنأسي مۊطالعه‌اي هيسه سللۊلؤن ٚ سر گه رابرت هۊک ٚ دس ۱۶۶۵ ٚ مئن بۊن‌دچين بؤبؤ. رابرت اۊشؤن-ه سللۊل دؤخؤند ايندؤني گه صؤمعه ٚ سللۊلؤني‌ئه مؤنسن گه راهبؤن اۊشؤن ٚ مئن زيندگي گۊدن.[۱۲][۱۳] سللۊل ٚ نظريه أوول‌سر ۱۸۳۹ ٚ مئن شلایدن أ شؤآن ٚ دس بۊنه برٚمأنه. اي نظريه سۊته أصل دأره یأ ايظهار دأره تمؤم ٚ زيواچئن یته یا چنته سللۊل ٚ جي چاؤدن بۊنن. سللۊل اۊشؤن ٚ بۊنين واحد چاگۊدأر أ عملکرد ٚ شي هيسه. بأني اينگه تمؤم ٚ دؤبؤ-سللۊلؤن قبلا-دؤبؤ سللۊلؤن ٚ جي مۊشتق بؤبؤ نأن.[۱۴][۱۵] سللۊلؤن حۊدۊدا ۴ مئلیارد سال پيش ٚ جي زمي سر ديارابؤن.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

سللۊل ٚ أنواع دچينواچين

سللۊلؤن دۊ جۊرن: یۊکاريؤت گه تشک ٚ حاوي هيسن بأني پرؤکاريؤت گه تشک ندأرن، ولي یته نؤکلٚؤئدي ناحيه هلأ اۊشؤن ٚ مئن وؤجۊد دأره. پرؤیۊکاريؤتؤن تک-سللۊلي مؤجۊد هيسن أمما یۊکاريتؤن مؤمکنه تک‌سللۊل یا چندسللۊلي بؤبۊن.[۲۰]

سللۊل ٚ أشکال دچينواچين

 
Campylobacter jejuni یته باکتري مارپيچ باکترئن ٚ جي

سللۊل ٚ شکل (گه مؤرفؤلؤجي ني دؤخؤندن بۊنه) فرض بؤبؤ نأ سللۊلي اسکلت ٚ ترتيب أ حرکت ٚ جي وؤجۊدأنن.[۲۱] پۊر ترقئن مؤرفؤلؤجي-مۊطالعات ٚ مئن ناشي هيسن هامۊجش ساده باکترئن ٚ سر ٚ جي، استافيلؤکاکس اؤريؤس، اي.کؤلي بأني بي.سۊبتيليس ٚ مۊسؤنچي باکترئن. مۊختلف ٚ أشکال سللۊل ٚ جي پیدا یأ تؤصيف بؤبؤ نأن، ولي اينگه سللۊلؤن چره یأ چۊته مۊختلف ٚ قالبؤن ٚ مئن شکلأگيرن هلأ شديداً مجهۊله.[۲۲] بأضي سللۊلي أشکال گه شنأسایي بؤبؤ نأن، باسيلي یأ کاکسي یأ ئسپارؤکیٚت هيسن (باکترئن ٚ أشکال). کاکسي یته کرگه‌یي شکل أ باسيلي دکشئه-ميله‌ ٚ مۊسؤن شکل دأره؛ ئسپارؤکیٚت أني مارپيچي شکل دأره. هندئه‌رأن پۊر سللۊلي أشکال درن گه اۊشؤن ٚ خلئن کشف أ مۊشخص أني بؤبؤ نأن.

سللۊل ٚ سيتؤپلاسمي أجزا دچينواچين

 
جؤنوري سللۊل ٚ سيتؤپلاسمي أجزا: (۱) تشکک (۲) تشک (۳) ريبؤزؤم (۴) وٚزيکۊل (۵) گرکين‌دار آندؤپلاسمي شبکه (۶) گؤلژي ٚ دزگا (۷) سللۊلي اسکلت (۸) صاف ٚ آندؤپلاسمي شبکه (۹) ميتؤکندري (۱۰) واکؤئل (۱۱) سيتؤپلاسم (۱۲) ليزؤزؤم (۱۳) سانتریؤل

تمؤم ٚ سللۊلؤن چي پرؤکاريؤت بؤبۊن چي یۊکاريؤت یته غشا دأرن گه سللۊل-ه فيپيچنه، مواد ٚ هاوار-دوار-ه پأنه (دؤجئه‌بؤ تجش دأره) بأني اينگه خۊ دۊ ور ٚ مئنأ یته مۊشخص ٚ ئلکتريکي پتانسیل-ه دأرنه. غشا مئن، بالغ-قرمز سللۊلؤن بکت، ويشتري حجم-ه سللۊل ٚ مئن سيتؤپلاسم بگیت دأره. أمما بالغ ٚ سۊرخ ٚ سللۊلؤن ٚ مئن گه تشک‌أن ندأرن، ويشتري حجم همؤگلؤبين ٚ شئه. تمؤم ٚ سللۊلؤن، DNA ؤ تلکؤن ٚ واشؤنين مواد بأني RNA دأرن گه مۊختلف ٚ پرؤتئينؤن مثلاً آنزيم ٚ چاؤدن ٚ خأسه‌بؤ اطلاعات ٚ حاوي هيسن. هيته‌ني هأندئه زيو ٚ مؤلکۊلؤني سللۊل ٚ مئن درن گه اي جير ليستأیته نأن.

یۊکاريؤتي أندؤمکؤن دچينواچين

  • تشک: یته پيلا أندامک گه دۊ لایه غشا دأره یأ ميتؤکندري مۊسؤن DNA ٚ حاوي هيسه. تۊنه یۊکاريؤتؤن ٚ مئن یته یا چنته دؤبۊن یا اينگه أزأ دنئه‌بۊن.
  • آندؤپلاسمي شبکه: شبکه‌اي لۊله‌أن أ کيسه‌أن ٚ جي هيسه گه سيتؤپلاسم ٚ سراسر وتئه نأ، دۊ جۊرن: گرکين‌دار أ صاف. صاف آندؤپلاسمي شبکه ريبؤزؤم ندأره یأ ليپيدچاکۊني مئن نخش دأره. أمما گرکين‌دار آندؤپلاسمي شبکه خۊ ريبؤزؤمؤن ٚ همرأ پرؤتئين‌چاکۊني مئن مؤثره.
  • گؤلژي دزگا: یته جرگه کيسه‌أن ٚ جي هيسه گه کسن ٚ سر نأن، ألبت کسن-ه دشکسه ندأرن. اين ٚ فعاليت مواد ٚ جرگه‌دبۊد گۊدن أ اۊشؤن ٚ ترشح سللۊل ٚ برجه-أ هيسه. (وزيکۊلي پک/کيسه)
  • ميتؤکندري: دۊته غشا دأره یأ اۊن ٚ وظيفه انرژي ٚ تأمين هيسه.
  • ليزؤزؤم: کيسه‌یي هيسه گه پۊر آنزيمؤن مواد ٚ تجزيه ره دأره.
  • سانتريؤل: یه جٚفت اۊستۊوؤنن گه کسن-ه عمۊدن. (ألبت بأضي أفراد ٚ ور هيسأبؤکه سانتريؤل أ ريبؤزؤم نخأن أندامک محسۊب بؤبۊن بلکي یته چاگۊدأرن ايندؤني گه غشا ندأرن.)
  • وزيکۊل: کيسه‌یي هيسه گه مواد ٚ اينتقال ٚ وظيفه اين ٚ کۊل نيأ. (آندؤسيتؤز أ اگزؤسيتؤز)
  • واکؤئل: کيسه‌یي گه آو أ مۊغذي مواد هيتأن دفعي مواد-ه جمع أ ذخيره کۊنه.
  • پراکسي‌‌زؤم: أندامکي گه اؤکسيدازي فعاليت دأره.

مۊشترک یۊکاریؤت أ پرؤکاريؤت ٚ مئنأ دچينواچين

  • ريبؤزؤم‌: سيتؤپلاسمي بي‌غشا چاگۊدأري هيسه گه هردۊ نؤع سللۊلؤن ٚ مئن دره. ريبؤزؤمؤن یته وأپيته مجمۊعه هيسن RNA بأني پرؤتئين ٚ جي گه ۱۹۷۴، جؤرج ئميل پالاده ٚ دس کشفابؤن. اي چاگۊدأرؤن-ه پالاده ٚ دؤنه‌أن ني دؤخؤنن. پرؤتئينؤن ٚ سنتز هي ريبؤزؤمؤن ٚ دس أنجؤم گيرن، همدؤني ايشؤن ٚ أهميت زياده.

چاگۊدأرؤني غشا ٚ بيرۊني دچينواچين

پۊر سللۊلؤن چاگۊدأرؤني دأرن گه کاملاً یا یپرأ سللۊل ٚ غشا ٚ بيرۊني درن. اي چاگۊدأرؤن سللۊل ٚ نيمه‌تجين غشا ٚ دس پایاري نؤبۊنن.

سللۊلي ديفار دچينواچين

پۊر یۊکاريؤتي یأ پرؤکاريؤتي سللۊلؤن ٚ أنواع سللۊلي ديفار دأرن. سللۊلي ديفار ميکانيکي یأ شيميایي لحاظ ٚ جي سللۊل-ه پأنه یأ یته ايضافي لایه غشا ٚ حفاظت ٚ ره هيسه. پۊر سللۊلؤن ٚ مۊختلف ٚ أنواع سللۊلي ديفار دأرن. اي ديفارؤن، سللۊل ٚ نؤع ٚ دئن ٚ جي مۊختلف ٚ مواد ٚ جي چاؤدن بۊنن. گياهي سللۊلؤن ٚ شي ويشتر سلؤلز أ قارچؤن ٚشي ويشتر کيتين ٚ جي چاؤدن بؤبؤ نأ یأ هيتأن باکترئن ٚ شي بپتيدؤگلیکان ٚ جي تشکيل بۊنه.

کپسۊل دچينواچين

جلاتيني کپسۊل بأضي باکترئني غشا یأ سللۊلي ديفار  ٚ بيرۊني سطح ٚ سر وؤجۊد دأره. کپسۊل مؤمکنه پؤلي‌ساکاريدي بؤبۊن، نۊمؤنيا یأ مننجيتدس ٚ مۊسؤن یا اينگه پؤلي‌پپتيدي بؤبۊن باسيلۊس‌آنتراسيس ٚ مۊسؤن هيتأن تۊنه ئسترپتؤکاکسي مۊسؤن هيالؤرؤنيک أسيد ٚ جنس ٚ شي بؤبۊن. کپسۊلؤن عاددي رنگ‌وأسيني ٚ پؤرتٚکؤلؤن ٚ جي مۊشخص نؤبۊنن، أمما هيندي جؤهر أ آوي متيل، سللۊلؤن ٚ مئنأ ٚ کؤنتراست-ه جؤر بؤردن ٚ جي اۊن-ه مۊشخص چاگۊد تۊنن.[۲۳]

فلاژل دچينواچين

چاگۊدأرؤني هيسن سللۊل ٚ لکسن أ تحرک ٚ ره. باکتريایي فلاژل سيتؤپلاسم ٚ جي تا غشا یأ سللۊلي ديفار ٚ بيرۊني دکشئه نأ. فلاژلؤن دکشئه یأ ضخيم ٚ نخ ٚ مۊسؤنن گه پرؤتئيني هيسن. یته دئه نؤع فلاژل آرکي باکترئن ٚ مئن درن أ یته‌ مۊتفاوت ٚ نؤع یۊکاريۊتؤن ٚ مئن یأته‌شا هيسن.

پيلي دچينواچين

پيلي یته پأچ ٚ ريشته‌أ گه باريک أ مۋ-مۊسؤن هيسه. پيلي یته پرؤتئين ٚ جي pilin ٚ نؤمي (آنتي ژن) چاؤدن بۊنه گه اين ٚ وظيفه باکتري‌ئه دشکأنئن گیرنده‌أني هيسه گه دئه-سللۊلؤن ٚ سر نأن. خاص ٚ أنواعي پيلي جي دره گه باکترئن ٚ هم‌یۊغي مئن دخالت دأرن.

هامۊجش ٚ تاريخچه دچينواچين

 
رابرت هۊک ٚ ترسيم چۊپئمبه ٚ مئن ٚ سللۊلؤن ٚ جي، ۱۶۶۵
  • ۱۶۳۲–۱۷۲۳: أنتؤن ون ليوۊک، لنز أ أوليه نۊري ميکرؤسکؤپ-ه خؤره چاگۊد أ بؤتۊنس تک-سللۊلؤني وؤرتيسا ٚ مۊسؤن-ه وارؤن ٚ آو أ خۊ دهن ٚ جي رسماکۊنه.
  • ۱۶۶۵: رابرت هۊک سللۊلؤن-ه چۊپئمبه مئن أ ايمه زينده‌بؤ واشؤن ٚ مئن، أوليه مۊرکب ٚ ميکرؤسؤپ ٚ أرأ پیدا گۊد. اۊن «Cell» ٚ کلمه-أ (لاتين ٚ جي cellula، یأني: کۊج ٚ اۊتاق) اۊشؤن ٚ ره هأسات أ خۊ «کيتاب: ميکرؤگرافيا» ٚ مئن اۊن-ه هيته دؤخؤنده دأره.[۲۴]
  • ۱۸۳۹: تٚؤدؤر شؤآن بأني مٚتيأس یاکؤب شلایدن خۊ هأرسئه أصل-ه ايته واشکأتن گه واشؤن أ جؤنورؤن سللۊلؤن ٚ جي چاؤدن بؤبؤ نأن أ نتيجه بیٚتن گه سللۊلؤن چاگۊدأر أ تؤسعه ٚ مۊشترک ٚ واحد هيسن. همدؤني سللۊل ٚ نظريه-أ ارائه بدأن.
  • ۱۸۵۵: غۊدایف ورشؤ اظهار بدأشت گه سللۊلؤن قبلي سللۊلؤن ٚ جي هأنن، خۊ تقسيمابؤن ٚ جي. (سللۊلي تقسيم)
  • ۱۸۵۹: لۊیي پاستۊر (۱۸۹۵–۱۸۲۲) اي عقيده-أ گه حیات ٚ أشکال خؤره شکل گيت تۊنن نقض بؤگۊد. (ولؤ فرانچسکؤ رئدي ۱۶۶۸ ٚ مئن آزميتي أنجؤم بدأ بؤ گه مؤنا نتيجه‌یي پيشأنأ.)
  • ۱۹۳۱: ئرنست رۊسکا أوولي عبۊري الکترؤني ميکرؤسکؤپ-ه برلين ٚ دؤشگا مئن چاگۊد. ۱۹۳۵، اۊن یته الکترؤني ميکرؤسکؤپ چاگۊد گه دۊته نۊري ميکرؤسکؤپ ٚ کیفیت ٚ هأندي کیفیت دأشت أ أندؤمکۊني‌ئه گه مجهۊل بؤن دياراگۊد.
  • ۱۹۵۳: رؤزاليند فرانکلين ٚ کار ٚ أساس ٚ سر، واتسؤن أ کرئک خۊ أوولي اعلاميه-أ DNA ٚ دۊته‌یي-مارپيچي چاگۊدأر ٚ باره، ارائه بدأن.
  • ۱۹۵۳: لين مارگلس «همزيوي، سللۊلي هأگردش ٚ مئن»-ه مۊنتشراگۊد، هيته‌ني «مئن-همزيوي» ٚ نظريه-أ شرح بدأ.

سربس دچينواچين

  1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/
  2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=books&doptcmdl=GenBookHL&term=%22all+cells%22+AND+mboc4%5Bbook%5D+AND+372023%5Buid%5D&rid=mboc4.section.4#23
  3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26863/
  4. https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=129934828&t=1628175572746
  5. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0059:entry=cellula
  6. سللۊلي تقسيم باعث بۊنه گه سللۊلؤن لکش أ جۊمبش دأشته‌بۊن.
  7. https://archive.org/details/edexcelbiologyfo0000cleg/mode/1up
  8. http://www.phschool.com/el_marketing.html
  9. https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html
  10. https://doi.org/10.3109/03014460.2013.807878
  11. Azevedo FA, Carvalho LR, Grinberg LT, Farfel JM, Ferretti RE, Leite RE, et al. (April 2009). "Equal numbers of neuronal and nonneuronal cells make the human brain an isometrically scaled-up primate brain". The Journal of Comparative Neurology. 513 (5): 532–41.
  12. Tero AC (1990). Achiever's Biology. Allied Publishers. p. 36. ISBN 9788184243697. In 1665, an Englishman, Robert Hooke observed a thin slice of" cork under a simple microscope. (A simple microscope is a microscope with only one biconvex lens, rather like a magnifying glass). He saw many small box like structures. These reminded him of small rooms called "cells" in which Christian monks lived and meditated.
  13. Karp G (19 October 2009). Cell and Molecular Biology: Concepts and Experiments. John Wiley & Sons. p. 2. ISBN 9780470483374. Hooke called the pores cells because they reminded him of the cells inhabited by monks living in a monastery.
  14. اشاره دأره سللۊلي تقسيم-ه
  15. https://archive.org/details/cellsbuildingblo00mato
  16. https://byjus.com/biology/prokaryotic-and-eukaryotic-cells/
  17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1578735
  18. Raven PH, Johnson GB (2002). Biology. McGraw-Hill Education. p. 68
  19. Schopf JW, Kudryavtsev AB, Czaja AD, Tripathi AB (2007). "Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils". Precambrian Research. 158 (3–4): 141–55.
  20. https://byjus.com/biology/prokaryotic-and-eukaryotic-cells/
  21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2703429
  22. https://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.1002565
  23. https://books.google.com/books?id=N2GU-DYKkk0C&q=Prokaryotic+india+ink&pg=PA87
  24. Hooke R (1665). Micrographia: ... London, England: Royal Society of London. p. 113. ... I could exceedingly plainly perceive it to be all perforated and porous, much like a Honey-comb, but that the pores of it were not regular [...] these pores, or cells, [...] were indeed the first microscopical pores I ever saw, and perhaps, that were ever seen, for I had not met with any Writer or Person, that had made any mention of them before this ... – Hooke describing his observations on a thin slice of cork.