عۊطارد
عۊطارِد یا مرکۊري (نماد: .svg){kind=small}
) ايته جه خۊري منظۊمه سیاره‌ئن ايسه. أ سیاره کمترين فاصله-یأ خۊر ٚ أمرأ دأره. عۊطارد حۊدۊد ۴۸ کيلۊمتر بر ثانیه سۊرعت ٚ أمرأ هر ۸۷,۹۷ رۊج اي وار خۊر ٚ دؤر گرده ؤ تۊندترين سیاره، خۊري منظۊمه سیاره‌ئن ٚ مئن ايسه، هأن ٚ وأسي فارسي مئن اۊن-أ تير دۊخانئده. باستاني رۊم ٚ مئن مِرکۊري اۊن ٚ نام بۊ کي خۊدایان ٚ پیک ٚ معني-أ دهه ؤ باستاني یۊنان ٚ مئن ني هِرمِس (Ἑρμῆς)، کي سۊرعت ٚ خۊدا ايسه نام دأشتي.[۱]
عۊطارد ايته جه چارته سنگي سیاره‌ئن ايسه ؤ خۊري منظۊمه کۊچي‌ترين ؤ دۊرۊني‌ترين سیاره ايسه ؤ رۊجا مأنستن، زيمي ؤ خۊر ٚ گردسن ٚ مدار ٚ دۊرۊن نهأ. عۊطارد قمر نأره ؤ اۊ بخش عۊطارد ٚ جه کي خۊر ٚ مقابل قرار گيره پۊر داغ ؤ اۊ ور ني کي پۊشت جه خۊر قرار گيره پۊر سرده ؤ اۊن ٚ دما بيجير ايسه. عۊطارد خۊ انتقالي مدار-أ ۸۷,۹۷ ته رۊج ٚ مئن اي وار دواره. عۊطارد ٚ نزديکي خۊر ٚ جه باعث به کي أ سیاره زيمي جه فقط خۊر ٚ فۊشؤن ٚ پسي اؤفؤق ٚ خۊرخۊس ؤ خۊر ٚ جؤرآمؤن ٚ پسي اؤفؤق ٚ خۊرتاو ٚ مئن شأ اۊن-أ دئن. أ زمات ٚ مئن عۊطارد ايته پۊر سۊ ستاره-یأ مأنه. عۊطارد ٚ دئن رۊجا جه ايبچه سخت‌تر ايسه.
عۊطارد هر دۊ واري کي خۊر ٚ دؤر گرده، سۊ وار خۊ محور ٚ دؤر چرخه ؤ اۊن ٚ وضعي حرکت، انتقالي حرکت ٚ نسبت ۳ به ۲ ايسه[۲] ؤ شأ گۊتن کي ايته کامل ٚ رۊج عۊطارد ٚ مئن ۱۷۶ ته زيمي رۊج ٚ أندر طۊل کشه.[۳] ولي گرانشي قۊفل کي خۊر ٚ جاذبه أثر ٚ وأسي ايسه، باعث به کي ايته ور جه عۊطارد، خۊر ٚ سمت قۊفل ببه ؤ أن باعث به کي ايته کامل ٚ رۊج عۊطارد ٚ مئن طۊلاني ببه. عۊطارد هر دۊ واري کي خؤر ٚ دؤر گرده اي وار خۊ دؤر چرخه ؤ أگه ايته کس عۊطارد ٚ مئن بئسه هر دۊته عۊطاردي سال ٚ مئن ايته رۊج-أ دينه.
عۊطارد ٚ سطح مانگ-أ مأنه ؤ زيمي شيناسي نظر ٚ جه مألۊم کۊنه أ سیاره پۊر زمات بۊ کي فعال نۊبۊ. با أنکي عۊطارد أتمؤسفر نأره ؤ گرما اۊن ٚ مئن گير دنکفه ولي اۊن ٚ رۊجان ٚ سطحي دما باخي خۊري منظۊمه سیاره‌ئن ٚ جه ويشتره ؤ اۊن ٚ دما ۱۰۰ درجه کلوين (۱۷۳- سانتی‌گراد، ۲۸۰- فارنهایت) جه شو ٚ مئن شرۊع به ؤ تا ۷۰۰ درجه کلوين (۴۲۷ درجه سانتی‌گراد، ۸۰۰ درجه فارنهایت) رۊج ٚ مئن جؤر شه. اۊن ٚ قۊطبي جيگایان ٚ دما ني ۱۸۰ درجه کلوين ٚ جير (۹۳- درجه سانتی‌گراد، ۱۳۶ درجه فارنهایت) ايسه.
تا هأسأ دۊته فضاپیما اۊسه بۊبؤسته عۊطارد، مارينر ۱۰ ۱۹۷۴ ؤ ۱۹۷۵ سالان ٚ مئن؛ ؤ مسنجر، کي ۲۰۰۴ دۊرۊن اۊسه بۊبؤست ؤ چار سال فضا بئسا ؤ ۴,۰۰۰ وار عۊطارد دؤر بچرخسته ؤ آخرپسي ني ۳۰ آوریل ۲۰۱۵ اۊن ٚ سۊخت تۊمام-أ بؤست ؤ بکفت عۊطارد ٚ مئن.[۴][۵][۶] ايته دئه فضاپیما ني بپي کؤلؤمبؤ نام ٚ أمرأ قرار ايسه کي ۲۰۲۵ سال ٚ مئن، عۊطارد ٚ مدار-أ وارد ببه.
با أنکي عۊطارد ايته کۊچي سیاره ايسه ولي اۊن ٚ مغناطيسي میدان نسبتا قوي ايسه ؤ اۊن ٚ مغناطيسي میدان ٚ شدت زيمي نسبت، اي‌صدؤم ايسه.[۷][۸] أ سیاره جرم ٚ نظر ٚ جه نؤهؤمي سیاره خۊري منظۊمه مئن ايسه.
عۊطارد ٚ باره دچينواچين
أ سیاره خۊر ٚ جه ۵۷ ميليۊن ؤ ۹۲۴ هيزار کيلۊمتر فاصله دأره ؤ أولي سیاره خۊر ٚ نزديکي نظر ٚ جه ايسه ؤ کمترين فاصله-یأ اۊن ٚ أمرأ دأره. عۊطارد ؤ زيمي کمترين فاصله ۸۰ ميليۊن کيلۊمتر-أ فأرسه. أ سیاره رۊج ٚ مئن، یا شأ گۊتن اۊ ور جه عۊطارد کي خۊر جۊلؤ قرار گيره حۊدۊد ۴۶۵ سانتي‌گراد درجه دما دأره ؤ اۊن ٚ شو ني أندر سرده کي اۊن ٚ دما ۱۴۸- سانتي‌گراد درجه ايسه. عۊطارد ٚ وضعي گردش تقريبا دۊ ما طۊل کشه ؤ أن باعث به کي اۊن ٚ گرم ؤ سرد بؤستن طۊلاني ببه ؤ خاک ٚ فرسایش-أ منجر ببه.
اي سري کۊچي ؤ پيله خۊله‌ئن-أ شأ عۊطارد ٚ سطح ٚ مئن دئن کي گئده آسمانکتان ٚ وأسي کي مۊختلف دؤره‌ئن ٚ دۊرۊن عۊطارد ٚ مئن بۊخۊردئد ايجاد بۊبؤستده. اي سري جه خۊله‌ئن ٚ قؤطر ده کيلۊمتر ٚ جه ويشتر ايسه ؤ اۊشان ٚ جه مذاب ٚ ماده‌ئن بيرۊن أیه ؤ آتشفشاني کۊهان-أ مأند. عۊطارد ٚ سطح ٚ رنگ خاکستري ايسه ؤ اۊن ٚ ظاهر پۊر مانگ-أ مأنه ولي اۊن ٚ فعاليتان مانگ ٚ أمرأ فرخ کۊنه. عۊطارد ٚ دۊرۊن کۊ ؤ پيله آتشفشان گلف دره ؤ سیاره‌اي فعاليتان ٚ نظر ٚ جه ايته بؤمؤرده سیاره ايسه.
عۊطارد ايته جه چارته دۊرۊني سیاره‌ئن ؤ زيمي‌سان ايسه. عۊطارد رۊجا ؤ مانگ ٚ مأنستن ايته دؤره آسمان ٚ مئن هلالي بيده به تا کامل ببه. اۊن ٚ کامل قۊرص-أ نشأ دئن چؤن اۊ دؤره مئن خۊر ٚ پۊشت نهأ.
أ سیاره جاذبه کم ايسه ؤ ايته کۊچي جو دأره کي ۹۸٪ هليؤم ٚ جه ؤ باخي ني هيدرؤژن، اؤکسيژن ؤ سؤديؤم ٚ جه تشکيل بۊبؤسته.
مدار دچينواچين
عۊطارد ٚ مدار بیضوي ايسه ؤ ويشترين انحراف ؤ خرۊج جه مدار ٚ مرکز-أ دأره ؤ أن باعث به کي اۊن ٚ فاصله خۊر ٚ جه ۴۶,۰۰۰,۰۰۰ تا ۷۰,۰۰۰,۰۰۰ کيلۊمتر ٚ جه (۲۹,۰۰۰,۰۰۰ تا ۴۳,۰۰۰,۰۰۰ مایل) تغيير بۊکۊنه. ۸۷,۹۹۶۹ ته زيمي رۊج ٚ أندر طۊل کشه تا عۊطارد اي وار خۊ مدار-أ کامل دواره.[۹] [۱۰] ايته خۊري رۊج عۊطارد ٚ دۊرۊن دۊته عۊطاردي سال یا تقريبا ۱۷۶ ته زيمي رۊج ٚ أندر طۊل کشه.[۱۱]
عۊطارد ٚ محوري شيب ۰,۰۲۷ درجه ايسه ؤ شأ گۊتن کي تقريبا صفره.[۱۲] عۊطارد ٚ پسي کمترين محوري شيب-أ مۊشتري سیاره دأره کي ۳٫۱ درجه ؤ سیاره‌ئن ٚ مئن دۊوؤمي ايسه.
سربس دچينواچين
- ↑ https://nineplanets.org/mercury.html
- ↑ {cite book |title=Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System |first1=Linda T. |last1=Elkins-Tanton |publisher=Infobase Publishing |year=2006 |isbn=978-1-4381-0729-5 |page=51 |url=https://books.google.com/books?id=bJoYlBWbCAYC}} Extract of page 51
- ↑ {cite web |title=Animated clip of orbit and rotation of Mercury |url=http://sciencenetlinks.com/interactives/messenger/or/OrbitRotation.html |publisher=Sciencenetlinks.com}}
- ↑ {cite web |url=http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id%3D284 |title=NASA Completes MESSENGER Mission with Expected Impact on Mercury's Surface |accessdate=April 30, 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150503002503/http://messenger.jhuapl.edu/news_room/details.php?id=284 |archivedate=May 3, 2015}}
- ↑ {cite web |url=http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2014/10100759-from-mercury-orbit-messenger.html |title=From Mercury orbit, MESSENGER watches a lunar eclipse |publisher=Planetary Society |date=October 10, 2014 |accessdate=January 23, 2015}}
- ↑ {cite web |url=http://www.astronomy.com/news/2014/12/innovative-use-of-pressurant-extends-messengers-mercury-mission |title=Innovative use of pressurant extends MESSENGER's Mercury mission |publisher=Astronomy.com |date=December 29, 2014 |accessdate=January 22, 2015}}
- ↑ {یادکرد خبر|عنوان=Mercury's magnetic field -- nipped in the bud|نشانی=https://phys.org/news/2011-12-mercury-magnetic-field-nipped.html%7Cتاریخ بازبینی=2018-05-22}}
- ↑ {یادکرد خبر|کوشش=New Scientist|عنوان=Molten core may explain Mercury’s magnetic field|نشانی=https://www.newscientist.com/article/dn11782-molten-core-may-explain-mercurys-magnetic-field/%7Cزبان=en-US%7Cتاریخ بازبینی=2018-05-22}}
- ↑ {cite journal |last1=Van Hoolst |first1=Tim |last2=Jacobs |first2=Carla |date=2003 |title=Mercury's tides and interior structure |journal=Journal of Geophysical Research |volume=108 |issue=E11 |page=7 |doi=10.1029/2003JE002126 |bibcode=2003JGRE..108.5121V}}
- ↑ {cite book |first=Robert G. |last=Strom |author2=Sprague, Ann L. |date=2003 |title=Exploring Mercury: the iron planet |publisher=Springer |isbn=978-1-85233-731-5 |url=https://archive.org/details/exploringmercury00stro}}
- ↑ {cite web |title=Space Topics: Compare the Planets: Mercury, Venus, Earth, The Moon, and Mars |publisher=Planetary Society |url=http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html |accessdate=April 12, 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728044444/http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html |archivedate=July 28, 2011}}
- ↑ {cite book |last=Biswas |first=Sukumar |date=2000 |title=Cosmic Perspectives in Space Physics |url=https://archive.org/details/cosmicperspectiv0000bisw |publisher=Springer |series=Astrophysics and Space Science Library |page=176 |isbn=978-0-7923-5813-8}}